Jak co roku studenci architektury spędzają semestr na własnych badaniach naukowych, przeszukiwaniu archiwów, analizowaniu historycznych rycin i zdjęć, przeglądaniu wyników badań historyków architektury i archeologów – by przygotować rekonstrukcje wybranych zabytków w konkretnym okresie historycznym. W tym roku w ramach zajęć z metodologii badań naukowych powstało m.in. wiele modeli 3D i innych opracowań pokazujących wrocławskie nieistniejące już obiekty historyczne.

Zajęcia z metodologii badań / metodologii badań naukowych / metodyki pracy naukowej są kursami w ramach studiów magisterskich. Prowadzą je dr Roland Mruczek i dr Maria Legut-Pintal z Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki. Każdego roku proponują uczestnikom zajęć ćwiczenie umiejętności metodologicznych w praktyce – poprzez opracowanie rekonstrukcji wybranego obiektu historycznego z terenu Dolnego Śląska.

Najczęściej studenci mają do wyboru takie zabytki, w których braki w źródłach historycznych zmuszają do krytycznej analizy istniejącej literatury i szukania analogicznych rozwiązań architektonicznych w obiektach budowanych w tym samym czasie.

Uczestnicy zajęć dokonują rozpoznania terenowego, przeglądają istniejącą dokumentację, wyniki badań, fotografie i grafiki oraz inne źródła opisujące wygląd, układ funkcjonalny oraz główne i charakterystyczne cechy badanych przez siebie budynków i założeń. Następnie przeprowadzają szczegółową i krytyczną analizę dotychczasowych opracowań, by w końcu bardzo szczegółowo opracować studium historyczno-architektoniczne, często wraz z modelem 3D.

Takie rekonstrukcje studenci Wydziału Architektury PWr przygotowują już od 28 lat. Z inicjatywą praktycznych wyzwań dla młodych architektów-historyków i konserwatorów z zacięciem badawczym (na specjalności: architektura i ochrona zabytków, a później także architektury i urbanistyki) wyszli profesorowie Jerzy Rozpędowski i Stanisław Medeksza, którzy wówczas zaczęli przygotowywać studentów i doktorantów do pracy badawczej w misjach archeologicznych w basenie Morza Śródziemnego.

Wśród tegorocznych studenckich rekonstrukcji wiele dotyczyło wrocławskich obiektów. Poniżej pokazujemy kilka z nich.

Zamek lewobrzeżny we Wrocławiu w pierwszej połowie XV wieku

Jedną z najciekawszych tegorocznych rekonstrukcji przygotowanych w ramach zajęć jest praca Agnieszki Pałki, która zajęła się wrocławskim zamkiem lewobrzeżnym.

Zamek – zwany również Cesarskim – istniał do XIX wieku, kiedy rozebrano ostatnie z jego skrzydeł. Stał w miejscu, gdzie obecnie znajdują się gmach Uniwersytetu Wrocławskiego i Kościół Rzymskokatolicki Najświętszego Imienia Jezusa, nad brzegiem Odry.

Jak opisuje studentka, początki zabudowy tego obszaru sięgają XIII w. W okresie swojej największej świetności zamek pełnił funkcję siedziby książąt wrocławskich i cesarzy, w tym Karola IV Luksemburskiego, który znacząco przyczynił się do jego rozbudowy. To właśnie za jego panowania zamek osiągnął swoją najbardziej znaną formę – pięcioskrzydłowego kompleksu z trzema wieżami i trzema dziedzińcami o nieregularnym kształcie.

Wraz ze spadkiem znaczenia politycznego Wrocławia w XVII wieku, cesarz Leopold I przekazał tereny zamkowe zakonowi jezuitów. Ci dokonali rozbiórki zamku, by w jego miejscu wznieść barokowe kolegium i kościół. Do obecnych czasów przetrwał jedynie jednopiętrowy fragment wschodniego zamkowego skrzydła, który stanowi część ściany zakrystii Kościoła Najświętszego Imienia Jezusa.

Autorka podkreślała, że choć na temat zamku istnieje sporo literatury źródłowej, to jednak występuje w niej dużo nieścisłości, które powodowały trudności w czasie rysowania, tworzenia rzutów i widoków. Musiała więc m.in. przemyśleć system komunikacji w zamku czy układ korytarzy, szukała także analogii w przypadku bryły zamku i detali architektonicznych.

Rekonstrukcja zamku powstała nie tylko w ramach zajęć, ale i jako podstawa do przygotowania fizycznej makiety dla Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu w ramach rekonstrukcji dzielnicy żydowskiej we Wrocławiu. 

Kamienica „Pod Złotą Koroną”

Anna Ginter, Anna Gocejna i Gabriela Ziarko podjęły się przygotowania modelu 3D renesansowej kamienicy ,,Pod Złotą Koroną” (mieszczącej się niegdyś na Rynku 29). Budynek znajdował się we wschodniej pierzei wrocławskiego Rynku, u zbiegu Rynku i ulicy Oławskiej.

Jak wskazują studentki, kamienica w 1526 r. – rozpoczęła renesans na Śląsku – została przebudowana , zyskując reprezentacyjną fasadę, detal architektoniczny i rozbudowany układ przestrzenny. Tym samym miała na pewno kluczowe znaczenie dla tzw. śląskiego renesansu, łączącego lokalną tradycję z wpływami włoskimi i niderlandzkimi.

W kolejnych stuleciach budynek ulegał dalszym przekształceniom, a w 1904 r. nowi właściciele, przedstawiciele środowiska kupieckiego, zdecydowali o jego rozebraniu. Na jego miejscu postawili secesyjny dom handlowy „Goldene Krone” o architekturze nawiązującej do nowoczesnych domów towarowych powstających wówczas w Berlinie. Po II wojnie światowej nie odbudowano go, a wzniesiono mocno zredukowaną kopię dawnego domu renesansowego.

Autorki rekonstrukcji skoncentrowały się na renesansowym wyglądzie kamienicy z lat 20 XVI w. Elementy, których nie były w stanie odtworzyć – ze względu na brak wystarczających źródeł, bazowały na jej wyglądzie z końca XIX w. Wskazywały, że nie wiemy, jak wyglądały m.in. detale okien tej kamienicy, jaką geometrię miały dachy, z jakich materiałów powstał obiekt i jaką miał kolorystykę, a źródła archiwalne przynoszą też ograniczoną wiedzę o reprezentacyjnym dziedzińcu.

Studentki podkreślają, że kamienica w wyniku scalania z sąsiednimi parcelami stała się wydłużonym założeniem z wewnętrznym dziedzińcem, co wskazuje na stopniowe przekształcanie zabudowy w bardziej złożony zespół mieszkalno-handlowy. Narożne skrzydło rynkowe, o niemal kwadratowym planie, miało dwutraktowy układ kompozycyjny i cztery kondygnacje. Część wschodnia była trzytraktowa i miała właśnie wewnętrzny, podłużny dziedziniec. Wzdłuż południowego skrzydła dziedzińca znajdowała się kamienna, wspornikowa galeria, typowa dla renesansowej architektury mieszczańskiej. Głównym elementem wyróżniającym elewację budynku była wczesnorenesansowa attyka stanowiąca swego rodzaju koronę obiektu.

Kamienicę zburzono w 1904 r.

Kamienica Rynek 60

Julia Fiałkowska, Wiktoria Frątczak i Katarzyna Komorowska zajęły się natomiast rekonstrukcją przemian elewacji kamienicy od adresem Rynek 60 – od baroku do końca XX wieku. Jak podkreślają, układ tej działki pozostał nienaruszony. Jej szerokość i głębokość odpowiadają średniowiecznemu podziałowi urbanistycznemu z czasów lokacji w I poł. XIII w. Jej zachowanie po współczesność czyni Rynek 60 jednym z nielicznych przykładów ciągłości morfologicznej, co umożliwia analizę rozwoju kamienicy w perspektywie historycznej.

Kamienica powstała w XIII w. jako dom szachulcowy z późnoromańską piwnicą, której mury ceglane wciąż istnieją. To najstarsza ceglana piwnica wolnostojąca we Wrocławiu i prawdopodobnie na całym Śląsku. Dopiero potem powstał ceglany dom późnoromański.

Autorki skupiły się na przebudowach elewacji tego budynku. Pierwsza wiązała się prawdopodobnie z barokową modernizacją i adaptacją wnętrz do funkcji reprezentacyjnych, co wpisywało się w szersze zjawisko barokizacji miejskich kamienic. Druga przyniosła znaczne przekształcenia w duchu historyzmu – zatarte zostały wcześniejsze stonowane detale, a elewacja zyskała detal neorenesansowy, zgodny z ówczesnymi trendami miejskimi. Trzecia przebudowa pomieszała style w eklektyczną pełną przepychu całość i skomercjalizowała piętro przyziemia. Ostatnia omawiana przez studentki przebudowa, dokonana po zniszczeniach II wojny światowej, była próbą rekonstrukcji formy historycznej przy jednoczesnym dostosowaniu budynku do nowych funkcji użytkowych i technicznych, zgodnie z ideologią odbudowy historycznego centrum W swoich pracach zastosowały również wyniki badań dr Aleksandry Marcinów nad wspomaganym przez sztuczną inteligencję projektowaniem elewacji w kontekście zabytkowym. -

Brama Piaskowa i Arsenał Piaskowy we Wrocławiu

Kolejny z projektów dotyczył Bramy Piaskowej (Marien Thor) i Arsenału Piaskowego, czyli obiektów, które nie przetrwały do czasów współczesnych, a były zlokalizowane w rejonie dzisiejszych ulic Grodzkiej i Piaskowej, w miejscu obecnej Hali Targowej, pełniąc kluczowe funkcje w systemie obronnym i gospodarczym miasta. Przygotowały go Iga Szczepańska, Natalia Tarczyńska i Weronika Przytuła.

Brama Piaskowa była początkowo basztą łupinową, wzniesioną z cegły. Prawdopodobnie bramą stała się wtórnie, w wyniku przekształceń konstrukcyjnych dokonanych jeszcze w XIII w., po trzeciej lokacji miasta w 1261 r. Pełniła więc funkcję kontrolną i obronną w systemie miejskim, flankując przeprawę przez Odrę w kierunku Wyspy Piasek.

Z kolei Arsenał Piaskowy, zbudowany przez władze miejskie w 1519 r. na miejscu dawnego dworu biskupów lubuskich, pełnił przez stulecia funkcję zbrojowni, a następnie – po adaptacji – przemysłowej słodowni.

Model Arsenału Piaskowego studentki opracowały w oparciu o jego stan zachowany tuż przed wyburzeniem, z wyjątkiem ściany południowej, która zrekonstruowały zgodnie z przedstawieniem na rycinie z 1668 r., żeby ukazać późnorenesansowe portale z panopliami (motywy zdobnicze). Ze względu na brak źródeł ikonograficznych i archiwalnych ścianę północną pozostawiły niezagospodarowaną. Natomiast rekonstrukcję Bramy Piaskowej oparły na ustaleniach zawartych w artykule Jerzego Romanowa i Edmunda Małachowicza oraz kilku grafikach i rycinach.

Kościół św. Jakuba (i Wincentego)

Z kolei Zofia Dziula, Julia Fulneczek i Mateusz Marsy zajęli się kościołem pałacowym rezydencji Henryka II Pobożnego (obecnie pw. św. Wincentego i św. Jakuba we Wrocławiu). To obiekt z północnej części Starego Miasta przy pl. Nankiera, który należał do lewobrzeżnych terenów książęcych. Od strony północnej zespół kościelny ograniczony był przez Odrę i ul. Ducha Świętego, a od wschodu ulicą Piaskową. Podlegał wielu przekształceniom, a jego budowa miała znaczenie nie tylko religijne, ale i polityczne, bo odbywały się tam pochówki książąt śląskich z linii piastowskiej. W swojej pracy studenci skupili się na nieistniejącym już kościele wzniesionym w XIII w., o którego istnieniu świadczą pozostałości odkryte w czasie badań archeologicznych. Jak zaznacza dr Mruczek, była to świątynia o europejskim rozmachu, przypominającą słynne kościoły Kolonii i innych centrów Nadrenii.

Była to wówczas trójnawowa bazylika z wieloboczną, pięciokątną absydą – zbudowana z cegły, z ciosowym detalem architektonicznym. Miała empory i arkadowe, trójdzielne lektorium między prezbiterium a nawą główną.

Hotel Schlesischer Hof i Teatr Figaro

Inna ze studenckich grup postanowiła zrekonstruować dwie kamienice znajdujące się przy u. Biskupiej 4/5 i Krawieckiej 6, tworzące wspólny układ funkcjonalny. Działały tam Hotel Schlesischer Hof i Teatr Figaro z 1866 roku.

Kamienica z częścią hotelową miała cztery kondygnacje nadziemne i poddasze. Od strony ul. Krawieckiej tworzyły ją natomiast trzy kondygnacje nadziemne, a część obejmująca salę teatralno-widowiskową znajdowała się na pierwszym piętrze i była wyższa.

Jak podkreślają studentki – Alicja Łopuszyńska, Zofia Kluz i Karolina Urmanowska – wnętrza sali widowiskowo-teatralnej były bogato dekorowane – ściany ozdobiono blendami arkadowymi, a nad każdą z nich znajdował się tympanon, powyżej którego, nad fryzem, umieszczono lunetę z malowidłem ściennym. Pomiędzy takimi powtarzającymi się segmentami znajdowały się kanelowane pilastry.

Sam obiekt, z racji lokalizacji w bliskiej odległości od centrum administracyjno-handlowego, w pobliżu ważnych urzędów państwowych, był założeniem reprezentacyjnym. Wojenne zniszczenia i późniejsze regulacje urbanistyczne zatarły dawny układ ulic. Do niedawna było to zwykłe staromiejskie podwórko, na którym stanął obecnie budynek hotelowy.

Prepozytura szpitalna św. Ducha we Wrocławiu

Anna Stephan, Wiktoria Szternal i Maciej Kozłowski zrekonstruowali – po raz pierwszy całościowo, jako zespół powiązanych ze sobą budynków – powstałą w XIII w. prepozyturę szpitalną św. Ducha we Wrocławiu (znajdowała się na terenie dzisiejszego Bulwaru Dunikowskiego). Była to jednostka organizacyjna zakonu, która łączyła funkcje religijne, administracyjne i opiekuńcze, szczególnie związane z prowadzeniem szpitala. Jak podkreśla dr Mruczek, był to pierwszy ważny znak „miejskości” Wrocławia, jako że już w 1214 r. był tu szpital.

Studenci pokazali historię przemian tego założenia, adaptacji do zmieniającej się na przestrzeni lat struktury urbanistycznej miasta, dostosowanie do potrzeb użytkowników i wytyczanie nowych wzorców jako jednej z pierwszych na ziemiach polskich parafii szpitalnych.

Prepozyturę tworzyły kościół szpitalny, szpital/przytułek, zabudowa klasztorna wraz z pomieszczeniami gospodarczymi, szkoła, kaplica, cmentarz, mur ogrodzeniowy, furtka i brama wjazdowa, kuchnia oraz stajnia.

Całość założenia została rozebrana do partii fundamentowych w 1597 r., z wyjątkiem kaplicy św. Fabiana i Sebastiana funkcjonującej aż do 1945 r. W latach 1628-1629 pozostałości zabudowy prepozytury zostały odkopane, a materiały budowlane wykorzystane do odbudowy kościoła św. Bernarda.

lucy