Dr Natalia Ratajczak-Szponik zdobyła drugą nagrodę w konkursie organizowanym przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Doceniono jej pracę doktorską na temat dostosowywania polskich szkół do potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami.

Konkurs zorganizowano już po raz siedemnasty. Nagradzane są w nim najlepsze prace magisterskie i doktorskie oraz projekty kół naukowych związane z tematyką niepełnosprawności. Organizatorzy zachęcają w ten sposób do szukania nowych, innowacyjnych rozwiązań, które mają realny wpływ na lepsze funkcjonowanie osób z niepełnosprawnością w życiu zawodowym i społecznym.

Szkoła? Dla wszystkich

W tegorocznej edycji w kategorii prac doktorskich drugie miejsce zdobyła dr inż. arch. Natalia Ratajczak-Szponik. To (podwójna) absolwentka Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. Tam także w 2019 r. obroniła rozprawę doktorską „Dostosowanie polskich szkół z początku XXI wieku do potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami – wybrane zagadnienia architektoniczno-urbanistyczne”. Promotorką pracy była prof. Elżbieta Trocka-Leszczyńska.

Dr Ratajczak-Szponik podkreśla w dysertacji, że współczesna szkoła musi przejść wiele zmian w związku z nowym modelem kształcenia dzieci z niepełnosprawnościami. Dzięki systemowi nauczania integracyjnego i modelowi edukacji „włączającej” uczniowie mniej sprawni fizycznie, z ograniczeniami sensorycznymi i intelektualnymi oraz z zaburzeniami emocjonalnymi, nie muszą już uczyć się w odrębnych placówkach specjalnych, ale mają możliwość wyboru różnych form kształcenia.

– Oznacza to, że dostosowywane do ich potrzeb powinny być nie tylko szkoły specjalne, ale także integracyjne i te ogólnodostępne – zaznacza naukowiec. – A to stanowi wyzwanie także dla architektów. Nie chodzi bowiem wyłącznie o spełnienie obowiązujących przepisów prawa budowlanego, ale o projektowanie środowiska edukacyjnego, które uwzględniałoby różnorodne potrzeby uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Architekt dodaje jednak, że nie tylko szkoły, ale generalnie większość polskich budynków użyteczności publicznej jest niedostosowana do korzystania z nich przez osoby z niepełnosprawnościami.

– Często nowoprojektowane budynki i przestrzenie są pełne barier architektonicznych i urbanistycznych – podkreśla. – Wynika to w dużej mierze z niewiedzy lub niezrozumienia przez projektantów potrzeb osób z ograniczeniami fizycznymi, sensorycznymi lub intelektualnymi. Do tego moje poszukiwania i analiza różnych publikacji i dokumentów wykazały brak szczegółowych wytycznych projektowych dotyczących tworzenia środowiska szkolnego bez barier. Obowiązujące w Polsce przepisy nie precyzują bowiem w jasny sposób wszystkich zaleceń projektowych dotyczących tworzenia środowiska dostosowanego dla osób z niepełnosprawnościami. Co więcej, te istniejące, zamieszczone są w różnych ustawach i rozporządzeniach, a nie ujednolicone w jednym, obowiązującym projektantów dokumencie prawnym. Nie uwzględniają także potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami – często odmiennych od osób dorosłych.

Tymczasem liczba osób z niepełnosprawnościami w Polsce stale rośnie, także w najmłodszych grupach wiekowych. Tylko w roku szkolnym 2015/2016 liczba uczniów szkół podstawowych ze szczególnymi potrzebami wzrosła o prawie dziewięć tysięcy w stosunku do roku szkolnego 2013/2014.

– Dlatego tak ważne jest, by nowo budowane szkoły były w pełni dostosowane do potrzeb uczniów z niepełnosprawnościami, a te istniejące – stale modernizowane w celu udostępnienia ich osobom o specjalnych potrzebach – przekonuje dr Ratajczak-Szponik.

Szczegółowe analizy w 16 szkołach

Badaczka bardzo szczegółowo przeanalizowała m.in. podstawowe zasady projektowania dla osób z niepełnosprawnościami (w kwestiach takich jak wymiary i powierzchnie, kolory i kontrasty, materiały i faktury oraz oświetlenie). Przyjrzała się także zagadnieniom urbanistycznym (m.in. komunikacji wokół szkół, przejściom dla pieszych czy przystankom komunikacji miejskiej) i architektonicznym (m.in. wejścia do budynku, komunikacja pionowa i pozioma, projektowanie pomieszczeń szkolnych i sanitarnych, ewakuacja, informacja wizualna i dotykowa).

A następnie wzięła pod lupę jakość dostosowania polskich szkół dla dzieci z niepełnosprawnościami – w najdrobniejszych detalach przyglądając się 16 szkołom (5 integracyjnym i 11 specjalnym) z różnych części kraju. Wszystkie powstały lub zostały zmodernizowane nie wcześniej niż w 2002 r. (wówczas wprowadzono ministerialne rozporządzenie regulujące konieczność dostosowywania architektury i urbanistyki do potrzeb osób z niepełnosprawnością, ze szczególnym uwzględnieniem użytkowników wózków inwalidzkich).

Na tej podstawie przygotowała kompleksowe wytyczne dotyczące projektowania szkół i ich  otoczenia z uwzględnieniem potrzeb uczniów z niepełnosprawnościami i ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. To zbiór gotowych rekomendacji, z których mogą korzystać architekci projektujący budynki szkół (lub ich modernizacje). Wykonane analizy i zalecenia zostały wykorzystane przy tworzeniu „Modelu Dostępnej Szkoły”, opracowanego dla Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach projektu „Dostępna szkoła”. Dr Natalia Ratajczak-Szponik jest współautorem tego dokumentu.

Praca doktorska ma też załączniki z bardzo praktycznymi informacjami – m.in. na temat projektowania informacji dotykowej – oraz szereg zdjęć i grafik, dzięki którym zrozumienie tematu jest jeszcze łatwiejsze.

Koordynatorka ds. dostępności architektonicznej

Tegoroczna nagroda jest już trzecim laurem dr Ratajczak-Szponik w konkursie „Otwarte drzwi”. W 2010 r. została nagrodzona za swoją pracę magisterską na kierunku architektura („Ekologiczna szkoła bez barier – liceum integracyjne we Wrocławiu”, promotorka - dr hab. inż. arch. Anna Bać, prof. uczelni), a 2014 r. za pracę magisterską na kierunku gospodarka przestrzenna („Dostępność przestrzeni publicznych dla osób niepełnosprawnych na przykładzie Wrocławia”, promotor: prof. Tomasz Ossowicz).

Aktualnie dr Ratajczak-Szponik pracuje na Politechnice Wrocławskiej w Dziale Dostępności i Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami w projekcie „Uczelnia dostępna". Jest koordynatorką ds. dostępności architektonicznej. Zajmuje się tworzeniem dostępnego dla wszystkich studentów i pracowników otoczenia uczelni. Nadzoruje projekty pod kątem dostosowania obiektów do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Wykonuje audyty dostępności. Jest odpowiedzialna za stworzenie „Standardu dostępności architektonicznej i urbanistycznej Politechniki Wrocławskiej”, „Standardu projektowania informacji wizualnej na Politechnice Wrocławskiej” oraz „Standardu projektowania ścieżek dotykowych na Politechnice Wrocławskiej”.

–  Przy współpracy z Działem Inwestycji i Remontów dbam o to, aby nowo budowane i remontowane obiekty PWr były dostępne dla wszystkich użytkowników. Nadzoruję więc projekty, współpracuję z projektantami i dbam o to, by uczelnia była dostosowana dla użytkowników mających różne ograniczenia – tłumaczy koordynatorka.

Więcej informacji na temat konkursu „Otwarte Drzwi” tutaj. Więcej na temat dostępności architektonicznej naszej uczelni tutaj.

Lucyna Róg