Porównanie zadowolenia i sposobów radzenia sobie studentów bez i z niepełnosprawnościami w trakcie edukacji on-line - to jeden z ważniejszych celów ankiety przeprowadzonej przez badaczki Wydziału Informatyki i Zarządzania PWr.

Metodologia to moja jest ideologia

Pomiędzy 23 kwietnia a 25 czerwca dr hab. Katarzyna Jach, prof. uczelni i dr Anna Borkowska z Wydziału Informatyki i Zarządzania przeprowadziły badanie internetowe dotyczące strategii studentów w radzeniu sobie podczas edukacji zdalnej oraz oceny przygotowania i skuteczności uczelni w edukacji on-line. Badaniem objęło wszystkie wydziały i filie PWr. W sumie badaczkom udało się zebrać odpowiedzi od 1261 osób (5% społeczności studenckiej na PWr). W tym gronie była także grupa 144 osób z niepełnosprawnościami. Badania były realizowane w ramach projektu "Politechnika nowych szans", który jest realizowany w ramach konkursu NCBiR "Dostępna uczelnia".  

Porównanie poziomu zadowolenia i sposobów radzenia sobie obu grup studentów było jednym z ważniejszych celów badawczych. Szczegółowe kwestie, o które pytały badaczki, to ocena narzędzi wykorzystywanych w edukacji zdalnej, ocena kompetencji nauczycieli, źródła wsparcia, obciążenia psychiczne i stany emocjonalne odczuwane w czasie epidemii, wyróżniające się osobiste doświadczenia studentów w czasie edukacji zdalnej.

Niepokojącym wynikiem wydaje się brak standardów edukacyjnych i technologicznych, który zgłaszali studenci i znaczne zróżnicowanie jakości zajęć. Ten ostatni wynik jest, zdaniem studentów, pochodną mocno zróżnicowanych postaw i kompetencji nauczycieli akademickich.

Respondenci równocześnie wyrażali uznanie dla nauczycieli, którzy angażowali się w edukację, pomimo przeszkód technologicznych, czy pewnego niedostatku własnych możliwości. Jednak grupa nauczycieli „znikających” na część semestru, nieobecnych, nie kontaktujących się była oceniana jednoznacznie negatywnie i stanowiła źródło ogromnej frustracji.

Życie emocjonalne w pandemii

Poważnym problemem okazał się stan emocjonalny studentów spowodowany zarówno epidemią, jak i wcześniej wspomnianymi negatywnymi doświadczeniami, dystansem społecznym, poczuciem samotności, znużenia i wyczerpania. Według badaczek niezbędna jest większa pomoc psychologiczna dla studentów. Oni sami uważają, że obecna oferta jest niewystarczająca i do tego trudno dostępna.

Nie stwierdzono za to istotnych różnic w doświadczanych emocjach i nastrojach obu badanych grup studentów. Studenci z niepełnosprawnościami deklarowali, że mogli liczyć na nieco większe wsparcie rodziny czy administracji i władz PWr. Jednocześnie otrzymywali nieco mniejsze wsparcie w grupie rówieśniczej.

– Może to świadczyć o pewnym dystansie tej grupy do innych studentów, nieco słabszych relacjach i ich preferencji relacji z osobami podobnymi. Natomiast wszyscy jednakowo skarżyli się na problemy emocjonalne spowodowane długą izolacją – mówi dr Anna Borkowska.

Studenci w badaniach opowiadali o swoich problemach – kilkuletniej depresji i paraliżu spowodowanym tym, że już raz mieli poprawkę i nie chcą ponownie „zawalić” semestru, o autyzmie i pewnych trudnościach w przystosowywaniu się do nowych warunków, o poczuciu izolacji, zamknięciu w jednym pokoju, przy komputerze.

– Jest ciężko. Mam autyzm. Uwielbiam kontakt w cztery oczy. Źle się pracuje w skrajnie innych warunkach niż zwykle – tłumaczy jeden z ankietowanych studentów.

Edukacja zdalna nie jest zła

Pozytywnym aspektem edukacji zdalnej, na który wskazują wyniki badania, jest „odkrycie” wartości niektórych zajęć on-line. Wiele osób uznało dobrze przygotowane wykłady, projekty i zajęcia za warte utrzymania w przyszłości. Studenci podkreślali oszczędność czasu i możliwość elastycznego planowania pracy i przerw.

Ponadto niektórzy z nich twierdzili, że w czasie zdalnych wykładów odczuwali mniejszy dystans do prowadzących oraz własnej grupy. Skutkowało to większym zaangażowaniem, częstszym zadawaniem i odpowiadaniem na pytania, lepszym zrozumieniem i przyswojeniem wiedzy, niż w przypadku tradycyjnego wykładu na dużej auli. Pojawiły się również głosy, że edukacja zdalna może uzupełniać edukację tradycyjną w momencie kryzysu zdrowotnego.

– Chciałabym mieć możliwość po ustaniu pandemii na uczenie się w domu, gdyż mam obniżoną odporność i często jestem chora. To ułatwiałoby mi uczestnictwo w zajęciach – pisze w ankiecie studentka.

Natomiast specyficzne problemy techniczne zgłaszane przez osoby z niepełnosprawnościami, zwłaszcza z niedosłuchem, dotyczyły głównie problemów z dźwiękiem.

– Materiały mogłyby być lepiej objaśnione komentarzem, ponieważ nie wszystko słyszę, kiedy tłumaczą na kanałach głosowych – pisze studentka. Inny student z niedosłuchem woli zajęcia zdalne, bowiem w razie problemów z dźwiękiem może sobie zwiększyć głośność.

Koniecznym warunkiem korzystania z dobrodziejstwa edukacji zdalnej są jednak odpowiednie warunki do pracy w domu. Tymczasem, choć wszyscy uczestnicy badań mają dostęp do komputera, nie zawsze dysponują prywatną przestrzenią do nauki, a ponad 1/4 doświadczyła problemów z łączem internetowym.

Koronawirus wyostrzył istniejące problemy

– Badania ujawniły szereg problemów, przed którymi stanęła uczelnia, jej władze, pracownicy i studenci. Zostały one wywołane, bądź zintensyfikowane przez edukację zdalną, będącą konsekwencją pandemii. Należałoby je jak najszybciej rozwiązań – mówi dr Anna Borkowska.

Rozwiązaniem mogłaby być – zdaniem badaczek – jedna platforma do nauki zdalnej, posiadająca niezbędne funkcjonalności, zintegrowana z innymi systemami uczelni i dająca możliwość przechowywania (być może z ograniczeniem czasowym) materiałów dydaktycznych. Ponadto konieczne jest zapewnienie dostępności cyfrowej zamieszczanych dokumentów – w trybie natychmiastowym – przynajmniej dla studentów ze szczególnymi potrzebami. Docelowo jednak należy dążyć do tego, aby wszystkie dokumenty zamieszczane na domenie PWr spełniały wymogi Ustawy o dostępności cyfrowej.

Według prof. Katarzyny Jach sama platforma edukacyjna może jednak nie wystarczyć. Konieczne jest wsparcie dla nauczycieli akademickich, administracji uczelni i samych studentów. Potrzebne są szkolenia dla prowadzących i studentów, ale i osób oddelegowanych do udzielania pomocy i wsparcia technicznego nauczycielom.

Przydałoby się również powołanie „zespołu szybkiego reagowania”, który z poziomu uczelni mógłby rozwiązywać pojawiające się problemy. Potrzebna jest również jasna, bezpośrednia i otwarta komunikacja uczelni, wydziałów, ale też nauczycieli ze studentami. Niepewność, brak kontaktu, problemy z podejmowaniem decyzji były jednymi z kilku frustracji badanych studentów.

Słodko-gorzkie wnioski

Poważnym problemem jest duże zróżnicowanie zachowań i postaw, ale też kompetencji kadry dydaktycznej. Osoby te są w skrajnie zróżnicowany sposób zmotywowane (lub zdemotywowane), odpowiedzialne, zaangażowane czy kompetentne.

– Pełna standaryzacja zachowań ludzkich nie jest oczywiście możliwa, ani wskazana. Natomiast zupełna dowolność w realizowaniu zadań i obowiązków zawodowych działa niezwykle deprymująco zarówno na studentów, jak i współpracowników. To obserwowane zróżnicowanie postaw i zachowań nauczycieli skutkują liczną grupą zawiedzionych i sfrustrowanych studentów, których motywacja jest niska – wyjaśnia dr Anna Borkowska.

– Nie jesteśmy jednolitą grupą, to jasne – ani my, nauczyciele, ani studenci. Ale nad zakresem tego zróżnicowania powinniśmy się poważnie zastanowić. Co zrobić, aby nie tracić tych najmniej zmotywowanych, słabo sobie radzących? Jak postępować z najliczniejszymi „średniakami”? Jak zarządzać talentami i naszymi „fanami” z grupy osób najbardziej zadowolonych z edukacji zdalnej, a zapewne i całej uczelni? Te poważne pytania o charakterze strategicznym stają aktualnie przez nowymi władzami PWr – uważa prof. Katarzyna Jach.

Ula Małecka