W Muzeum Architektury właśnie zakończyło się skanowanie kamiennych elementów wczesnorenesansowego portalu z Sali Rycerskiej Zamku Grodziec. Zajęli się tym nasi studenci i wykładowcy z Wydziału Architektury, którzy w piątek na zamku zeskanowali też sam portal. Dzięki temu opracują model 3D, który pozwoli zrekonstruować wygląd tego zabytku i dopasować fragmenty kamieniarki we właściwe miejsca.

Prace toczyły się w ramach wspólnych warsztatów konserwatorskich Wydziału Rzeźby i Mediacji Sztuki Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu i Wydziału Architektury PWr. Tym samym studenci i wykładowcy z naszej uczelni dołączyli do działań, które od 2022 r. na Zamku Grodziec prowadzi mgr konserwacji dzieł sztuki Jagoda Ciechanowska z ASP, wspólnie ze studentami rzeźby. Razem inwentaryzują, zabezpieczają i konserwują różne zabytki na terenie zamku – w tym m.in. kamienne portale i płaskorzeźby.

Roskopf – to on zapoczątkował renesans w tym regionie

Trwające warsztaty konserwatorskie koncentrują się na wyjątkowym portalu z piaskowca, znajdującym się w Sali Rycerskiej zamku, który w 1945 r. został zniszczony, a jego pozostałości 20 lat później pokryto cementem – podobnie jak całe pomieszczenie, w tym jego piękne sklepienia sieciowe.

Dziś to miejsce zupełnie nie przypomina swojego pierwotnego kształtu. Jego przywrócenie będzie wiązało się z koniecznością nie tylko odtworzenia wyglądu zdewastowanego portalu (z którego studenci ASP bardzo ostrożnie usunęli już zaprawę, odsłaniając relikty portalu), ale także skucia warstw cementu ze sklepień – co będzie trudnym i kosztownym działaniem.

– Gdy spojrzy się na obecny wygląd Sali Rycerskiej i porówna ze zdjęciami z początku XX wieku, aż trudno uwierzyć, że to to samo miejsce. Skala przekształceń jest ogromna – mówi dr inż. arch. Aleksandra Marcinów z Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki na Wydziale Architektury PWr. – Cieszymy się, że możemy dołożyć swoją „cegiełkę” w działaniach prowadzących do odtworzenia wyglądu tego miejsca. Tym bardziej, że portal w Sali Rycerskiej to wyjątkowy zabytek. Jego autorem był architekt Wendel Roskopf, który w XVI w. działał na pograniczu czesko-śląsko-górnołużyckim i wprowadzał tutaj architekturę renesansową. Był uczniem Benedykta Riedana, nadwornego budowniczego króla czeskiego Władysława Jagiellończyka i autora reprezentacyjnej Sali Władysławowskiej na Hradczanach.

Jak podkreśla dr Marcinów, w opinii badaczy Zamek Grodziec – przebudowywany przez Roskopfa w latach 1522–1524 – był pierwszym obiektem, w którym ten twórca sformułował swój program artystyczny. Naukowcy nie są zgodni co do skali osobistego zaangażowania architekta w prace prowadzone w tym obiekcie. Wątpliwości nie powinien jednak budzić portal w Sali Rycerskiej – jako że w jego górnej części umieszczono płaskorzeźbę z datą „1522” i nazwiskiem Roskopfa. Choć autentyczność tych elementów musi jeszcze zostać potwierdzona przez badania ich pozostałości, które mają zostać przeprowadzone podczas warsztatów przez mgr Ciechanowską ze studentami rzeźby.

40 elementów portalu znajduje się obecnie w depozycie Muzeum Architektury we Wrocławiu (pierwotnie do Wrocławia zostało przewiezionych 70, badaczki mają nadzieję odnaleźć wszystkie).

Zamek Grodziec znajduje się w gminie Zagrodno w powiecie złotoryjskim, niedaleko Legnicy. Był pierwszym zamkiem w Sudetach przystosowanym do celów turystycznych i jednym z najwcześniejszych tego typu obiektów w Europie.

To gotycko-renesansowe założenie z zamkiem górnym i podzamczem. Zamek górny ma dwie wieże typu donjon, trzy cylindryczne baszty i jedną półcylindryczną, umieszczone w miejscach załamań muru obronnego.
Po raz pierwszy w źródłach obiekt pojawia się w 1175 roku jako „super castrum Grodiz”. 

Do celów turystycznych zamek na początku XX w. przystosował architekt Bodo Ebhardt – na zlecenie ówczesnego właściciela obiektu maklemburskiego przemysłowca Willibalda von Dirksena. Badaniem jego działalności jako architekta zajmuje się dr Aleksandra Marcinów.

Z wielkiej chmury ważny model

W piątek studenci z koła LabDigiFab wspólnie z opiekunem dr. inż. Bartłomiejem Ćmielewskim, także z Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki, zeskanowali portal przy pomocy skanera laserowego.

–  Zebraliśmy w ten sposób chmurę punktów, którą następnie przetworzymy komputerowo – opowiada Julia Michalik, studentka architektury z koła LabDigiFab. – Tak powstanie przestrzenny, bardzo dokładny model obecnego wyglądu portalu.

–  A to dopiero początek – zaznacza Małgorzata Biegańska, także z koła LabDigiFab. – Korzystając z mniejszego i bardziej poręcznego skanera światła strukturalnego, zeskanowaliśmy już także elementy kamieniarki znajdujące się w Muzeum Architektury. Mając te przestrzenne dane i porównując je z dostępnymi historycznymi zdjęciami i rysunkami, odtworzymy wygląd portalu, tworząc kolejny model 3D. Będzie to pracochłonne i wymagające, ale jak najbardziej możliwe do wykonania.

Dr Ćmielewski podkreśla, że opracowując model, studenci jednocześnie wskażą, w jakie miejsca portalu powinny trafić poszczególne kamienne elementy z muzeum (i czy wszystkie na pewno pochodzą z tego obiektu) – a to bardzo istotne w kontekście przywracania jego dawnego wyglądu.

– Nie sposób byłoby umiejscowić ich, po prostu przykładając je do portalu i dopasowując niczym puzzle, choćby ze względu na wagę niektórych fragmentów – tłumaczy.

Koło LabDigiFab wydrukuje także model portalu na drukarce 3D, by można go było eksponować na zamku.

Jak wyglądał portal na początku?

Na szczęście – jak dodaje dr Marcinów – mamy kilka zdjęć pokazujących portal, pochodzących z niemieckich archiwów i szczegółowy rysunek z 1908 r., co znacznie ułatwi prace przy tworzeniu modelu obiektu. – Niektórzy badacze uważają, że pewne elementy portalu były późniejszymi przekształceniami, np. znajdująca się w środku wnęki podniszczona główka mogła zostać dodana później, a niekoniecznie stworzona tam przez Roskopfa. Podejrzany jest także podwójny gzyms, który nie pasuje do renesansowej estetyki – opowiada badaczka. – Tworząc ostateczny model, trzeba więc będzie przemyśleć, jaki był jego najbardziej prawdopodobny pierwotny wygląd, a zatem taki, jakim go zaprojektował Roskopf.

Efekty pracy studentów, wspieranych przez wykładowców z Wydziału Architektury, będziemy mogli zobaczyć za kilka tygodni.

Prace przy reliktach portalu Wendela Roskopfa wykonywano cyklicznie w ramach warsztatów konserwatorskich ASP we Wrocławiu, prowadzonych dla studentów kierunku rzeźba w Katedrze Technik Rzeźbiarskich pod kierunkiem Jagody Ciechanowskiej, dyplomowanego konserwatora dzieł sztuki. Studenci i wykładowczyni odsłonili pozostałości portalu spod warstwy mocnej zaprawy, wykonali badania konserwatorskie (stratygraficzne i petrograficzne) oraz wstępne wzmocnili strukturalnie dawne tynki przy użyciu specjalistycznego preparatu hydrofilnego. 

Odkryli także rzeźbione detale architektoniczne, m.in. częściowo zachowane zdobienia cokołów w formie kasetonów z motywami florystycznymi i profilowane fragmenty baz kolumn w dolnej części portalu. 

Badania petrograficzne wykazały, że portal Wendela Roskopfa został wykonany z lokalnego kamienia – żółtego piaskowca kwarcowego, wydobytego w pobliżu Lwówka Śląskiego.

lucy