Rekonstrukcję 3D i studium historyczno-architektoniczne ratusza w Chojnowie przygotowały Alicja Grzegorczyk, Katarzyna Bartela i Paulina Janik, studentki architektury. Budynek, który rozebrano w 1875 r. po katastrofie budowlanej, odtworzyły po analizach źródeł historycznych i nielicznych zdjęć. Rekonstrukcja ratusza w Chojnowie to jedna z wielu prac pokazujących wygląd dolnośląskich obiektów historycznych, powstałych w wyniku tegorocznych zajęć z metodologii badań naukowych na Wydziale Architektury.

Gdy 7 marca 1875 r. runęła wieża ratusza w Chojnowie (wówczas Haynau), okolicznych mieszkańców zaalarmował gruchot upadających murów i silne drganie szyb. Ci najbliżej budynku, zanim salwowali się ucieczką, mogli jeszcze zobaczyć tynk lecący w różnych kierunkach. W kilka sekund było po wszystkim. Choć zawaliła się „tylko” wieża, ucierpiał cały budynek i kilka dni później zdecydowano o jego rozbiórce. Chojnowski rynek stracił swoją wielowiekową dominantę. Obiektu nigdy nie odbudowano.

- Jeszcze dziś plac rynkowy tego malowniczego i sennego miasteczka, należący do najdłuższych w tej części Europy i stanowiący w gruncie rzeczy lokalne poszerzenie wielkiego, europejskiego szlaku handlowego Via Regia, zadziwia swoim ogromem i jednocześnie pustką, którą pogłębia tylko kontrast zwalistej, ceglanej bryły gotyckiej fary miejskiej i niewysokich domów mieszczańskich – podkreśla dr Roland Mruczek z Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki na Wydziale Architektury.

Jak wyglądał dawny ratusz, można było zobaczyć tylko na kilku historycznych rycinach i nielicznych zdjęciach, pokazujących budowlę od zachodu i wschodu (studentki zastosowały m.in. metody analizy geometrycznej fotografii.

Dlaczego doszło do zawalenia?

Dokładnego odtworzenia jego wyglądu podjęły się Alicja Grzegorczyk, Katarzyna Bartela i Paulina Janik, studentki specjalności architektura i urbanistyka na studiach magisterskich na Wydziale Architektury. Było to jedno z zadań do wyboru w ramach kursu metodologia badań naukowych, prowadzonego przez doktora Rolanda Mruczka.

Musiały m.in. ustalić, gdzie dokładnie na chojnowskim rynku stał ratusz, jakie miał wymiary, detale architektoniczne i kształt dachu oraz charakterystycznych wnęk w licach wieży czy też jak wyglądał i jak się zmieniał jego hełm. Wśród dostępnych źródeł – m.in. w Muzeum Regionalnym Chojnowa – szukały także informacji o technologiach i materiałach zastosowanych przy jego budowie oraz starały się ustalić przyczyny katastrofy, do której doszło w końcówce XIX w.

– Dotychczasowe badania archeologiczne, o niewielkim zakresie, pozostawiły bez odpowiedzi większość interesujących nas kwestii – podkreślały autorki.

I dodają: – Od 1840 roku widoczne były już pęknięcia i powstające szczeliny w ścianach i stropach ratusza. Katastrofę poprzedziło zawalenie się części dolnego sklepienia wieży. Sprowadzono wówczas ekspertów do oszacowania strat i możliwości odbudowy, a ci zalecili rozbiórkę wieży. Istnieje hipoteza, że podczas ostatniej przebudowy użyto uszkodzonych cegieł średniowiecznych na fundamenty, co w głównej mierze zaważyło o zawaleniu się ratusza. Nie pomogły również rozpaczliwe zabiegi władz miejskich, polegające na wypełnieniu dolnych pomieszczeń wieży cegłami – piszą studentki.

Studentki przejrzały wiele archiwalnych dokumentów sprzed setek lat, sporządzonych w języku niemieckim, analizowały też analogiczne przykłady ratuszy miast lokacyjnych na terenie Dolnego Śląska. Zajrzały również do lokalnej prasy z czasów katastrofy, która na bieżąco relacjonowała wydarzenia. Pozwoliło im to na przygotowanie studium historyczno-architektonicznego ratusza i jego rekonstrukcji 3D.

Gdzie dokładnie stał ratusz?

Autorki opracowania ustaliły, że ratusz znajdował się bliżej zachodniej i północnej pierzei chojnowskiego rynku, niż dotąd uważano. Jego główny korpus miał prawie 16 m wysokości, a niezwykle smukła wieża nieco ponad 40 m.

Od czasu postawienia budowli murowanej – w 1583 r. – mimo wcześniejszych katastrof, ratusz odbudowywano stale na tych samych fundamentach. Zapewne wchłonął on w ciągu kilku stuleci zabudowania tzw. tretu (bloku śródrynkowego), z kompletnie dziś nieznanymi sukiennicami na czele.

– Zmieniała się natomiast bryła budynku, wieża i jej hełm. Na wygląd ratusza znacząco wpłynęła przebudowa w 1774 r., kiedy dobudowano dwuramienne schody z gankiem przy głównym wejściu. Pojawił się również odwach po zachodniej stronie, a budynek przekryto dachem mansardowym. Wieża zyskała natomiast barokowe zwieńczenie – relacjonują studentki.

Opisały także szczegółowo m.in. elewacje ratusza, prowadzące do niego schody i wejścia oraz hełm. Ze względu na ograniczone źródła, nie wszystko udało im się ustalić, m.in. nie mogły określić układu otworów okiennych czy stolarki na północnej elewacji budynku.

Studenckie prace rekonstrukcyjne

Praca jest jedną z 16, które powstały w tym roku w ramach kursu metodologia badań. Studenci i studentki w tym roku opracowali jeszcze takie tematy studialne jak: późnoromański kościół parafialny w Nowym Kościele, kościół p.w. św. Wojciecha we Wrocławiu; kościół opacki p.w. NMP i św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu, nieistniejący narteks wraz z założeniem portalowym kościoła cysterek p.w. NMP i św. Bartłomieja w Trzebnicy, Młyn na Kępie we Wrocławiu, kamienice mieszczańskie przy ul. ks. Witolda we Wrocławiu, Basteja Hioba we Wrocławiu wraz z systemem fortyfikacji wlotu Oławy do fosy miejskiej, Telesterion w Eleusis, Kaplica zamkowa p.w. św. Benedykta i Wawrzyńca w Legnicy, Brama Oławska I. (wewnętrzna) we Wrocławiu, falochrony i umocnienia Odry w strefie Kępy Mieszczańskiej i Wyspy Młyńskiej we Wrocławiu, Wieża (św.) Piotra i wieża św. Jadwigi na zamku w Legnicy, Wielki donjon zamku w Grodźcu czy wieża bergfried zamku w Głogowie.

Takie zadania studenci architektury i urbanistyki realizują od wielu lat na pierwszym roku studiów magisterskich. Kurs łączy praktyczne zajęcia terenowe, własne badania i inwentaryzację ze studiami gabinetowymi, poszukiwaniami archiwalnymi i modelowaniem 3D. Często efektem takich starań jest publikacja w recenzowanym czasopiśmie albo kontynuowanie tematu na zajęciach projektowych.

– Autorzy opracowań są zachęcani, by sięgnęli do szerokiego wachlarza źródeł, wyruszyli w teren, weryfikowali dotychczasowe ustalenia, szukali analogii na Śląsku i w Europie. Wyzwania, które podejmują, nie są łatwe i wymagają sporo pracy i przemyśleń – podkreśla dr Mruczek. – Ale satysfakcja jest zazwyczaj ogromna.

lucy