Dr hab. inż. Elżbieta Wojaczyńska, prof. uczelni z Wydziału Chemicznego, prowadzi zaawansowane badania nad związkami chiralnymi. Są one wykorzystywane m.in. do produkcji leków, środków ochrony roślin, w przemyśle spożywczym i kosmetycznym. W renomowanym czasopiśmie „Chemical Reviews” ukazał się jej artykuł ukazujący nowe trendy w syntezie grupy takich połączeń – chiralnych związków sulfinylowych.

– Dzięki wprowadzeniu nowych procedur syntetycznych możliwe jest otrzymywanie tych związków w sposób prostszy i bardziej wydajny, co umożliwia ich szersze wykorzystanie, przede wszystkim w syntezie farmaceutyków – mówi prof. Elżbieta Wojaczyńska z Katedry Chemii Fizycznej i Kwantowej.

Publikacja w renomowanym czasopiśmie

Artykuł, opublikowany w znanym amerykańskim czasopiśmie o wysokim współczynniku wpływu (ang. Impact Factor, IF = 54,3), prof. Wojaczyńska napisała wspólnie z mężem – dr. hab. Jackiem Wojaczyńskim z Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego. Jest to praca przeglądowa, prezentująca wyniki badań różnych naukowców na świecie, ujęte w blisko 400 artykułach, które ukazały się w ciągu ostatnich lat – ich omówienie, zestawienie wyników i przedstawienie możliwości rozwoju dziedziny.

– To tematyka bardzo bliska moim zainteresowaniom naukowym. Mój mąż to specjalista w zakresie chemii porfiryn, jest jednak bardzo dobrze zorientowany w tym, czym ja się zajmuję, a jako osoba „z zewnątrz” ma nieco inne spojrzenie. Jeśli pracujemy nad wspólnym projektem, najczęściej wygląda to tak, że mąż bada próbki związków, które my otrzymujemy w laboratorium. Przeprowadza analizy, które pomagają w określeniu, jak wyglądają cząsteczki powstałych produktów. Potem to razem omawiamy – mówi badaczka z PWr. Dodaje, że wspólna (już druga) publikacja w „Chemical Reviews” stanowi dla nich powód do satysfakcji  i została już dostrzeżona przez środowisko naukowe.

W lekach i środkach ochrony roślin

Prof. Wojaczyńska wyjaśnia, że związki chiralne to takie, których cząsteczki mogą występować w dwóch formach, stanowiących nienakładalne (różne od siebie) odbicia lustrzane (mamy wtedy do czynienia z dwoma enancjomerami). Taką właściwość ma znacząca większość biocząsteczek: aminokwasy i białka z nich zbudowane, węglowodany, kwasy nukleinowe.

– Zwykle wiąże się to z obecnością atomu lub atomów węgla z czterema różnymi podstawnikami (tzw. asymetryczny atom węgla). Mniej znany jest fakt, że również atom siarki może stanowić takie centrum stereogeniczne, na przykład w części związków sulfinylowych (zawierających wiązanie S=O), takich jak  sulfotlenki, sulfinamidy, sulfiniany, sulfoksiminy itd. Są one szczególnie cenne jako związki wykorzystywane w syntezie innych związków chiralnych, ponieważ pozwalają otrzymywać je w postaci jednej z form enancjomerycznych. To z kolei jest ważne, jeśli mają one być stosowane jako farmaceutyki, środki ochrony roślin czy też w przemyśle spożywczym. Zdarza się bowiem, że jedna z form, która oddziałuje z chiralnymi biocząsteczkami, jest aktywna, a druga nie działa lub nawet działa w sposób niepożądany – tłumaczy prof. Wojaczyńska.

Dodaje, że również same związki sulfinylowe są coraz szerzej stosowane jako leki. Jednym z najbardziej znanych farmaceutyków, używanych w postaci czystej enancjomerycznie, jest sulfotlenek o nazwie esomeprazol – zażywany w terapii choroby wrzodowej. Inny sulfotlenek – modafinil – pomaga w zwalczaniu zaburzeń snu.

– Przykładów można podać więcej, a szereg kolejnych związków jest na różnych etapach badań, testów i w przyszłości na pewno niektóre z nich zostaną wprowadzone do powszechnego użycia – mówi chemiczka z PWr.

Prof. Elżbieta Wojaczyńska od kilku lat pracuje w zespole z młodymi naukowcami – dr inż. Karoliną Kamińską, doktorantami: Jakubem Iwanejką, Dominiką Iwan i Franzem Steppelerem. Do grupy regularnie dołączają studenci, którzy realizują projekty, prace inżynierskie i dyplomowe, a część z nich zostaje potem współautorami publikacji naukowych. Zespół ma stałe kontakty z uczelniami z Francji (Montpellier, Paryż – w ramach grantu Harmonia), Włoch (Perugia – wspólna praca magisterska,  Florencja) i Rumunii (Cluj-Napoca), współpracuje także z krajowymi ośrodkami pod kątem zastosowania otrzymywanych związków w terapii antynowotworowej lub przeciwwirusowej.

ISZ