W piątek, 21 maja, we Lwowie odsłonięta zostanie tablica upamiętniająca lwowską szkołę matematyczną oraz legendarną „Księgę Szkocką”. Relację z wydarzenia będzie można śledzić na żywo przez internet.

Uroczystość odbędzie się w 85 lat po powstaniu tzw. „Księgi Szkockiej”, czyli słynnego zeszytu, w którym członkowie lwowskiej szkoły matematycznej zapisywali najważniejsze otwarte problemy matematyczne.

Dzięki zaangażowaniu Lwowskiego Towarzystwa Matematycznego na elewacji budynku nr 27 przy al. Szewczenki we Lwowie, czyli miejscu, gdzie mieściła się legendarna „Kawiarnia Szkocka”, zawiśnie tablica upamiętniająca wkład lwowskiej szkoły matematycznej w rozwój światowej matematyki. Początek wydarzenia zaplanowano na godzinę 11. Relację będzie można śledzić na profilu facebookowym Lviv Scottish Book oraz na kanale Lwowskiego Towarzystwa Matematycznego na Youtube.

Data uroczystości związana jest ze 132. rocznicą urodzin jednego z przedstawicieli lwowskiej szkoły matematycznej, Myrona Zarytskiego, profesora Uniwersytetu Lwowskiego. Był on następcą Stefana Banacha na stanowisku dziekana Wydziału Fizyki i Matematyki i członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki.

Kultowe miejsce dla matematyków z całego świata

Od lat 30. XX wieku genialni lwowscy matematycy (m.in. Stefan Banach, Hugo Steinhaus, Stanisław Mazur, Stanisław Ulam, Józef Schreier, Juliusz Schauder, Mark Kac czy Stefan Kaczmarz), spotykali się w „Kawiarni Szkockiej”. Naukowcy, studenci i ich goście prowadzili tam długie dyskusje matematyczne i wspólnie omawiali problemy badawcze, zwłaszcza w zakresie analizy funkcjonalnej i topologii.

Pierwotnie zapisywali zagadnienia i równania bezpośrednio na marmurowych blatach stolików w kawiarni. Łucja Banach, żona Stefana Banacha, zakupiła gruby brulion i zostawiła go właścicielowi. Od tego momentu zaczęto zapisywać w nim zagadnienia matematyczne wymagające rozwiązania. Wśród nich znajdowały się zarówno fundamentalne zagadnienia z analizy funkcjonalnej, jak też błahe łamigłówki. Każde opatrywano datą, nazwiskiem i informacją o nagrodzie, którą ofiarował autor zagadnienia autorowi rozwiązania. Wysokość nagrody zależała od trudności zadania: od małej kawy, przez małe piwo po kawior, kilogram bekonu czy obiad w restauracji. 

Brulion, nazywany od miejsca spotkań „Księgą Szkocką”, był przechowywany u barmana lub szatniarza i wydawany na życzenie gości. Ostatecznie znalazły się w nim 193 problemy. Wiele z nich nie zostało rozwikłanych do tej pory. Oryginalny brulion obecnie jest w posiadaniu potomków Stefana Banacha mieszkających w Niemczech.

Ostatnie zagadnienie zapisał 31 maja 1941 r. Hugo Steinhaus, było to na krótko przed niemieckim atakiem na Związek Radziecki. Problem dotyczył kwestii prawdopodobnego rozmieszczenia zapałek w pudełku, a motywacją do wymyślenia zagadki był nałóg palenia niezliczonej liczby papierosów przez Stefana Banacha.

Po wojnie Stanisław Ulam przetłumaczył całość na język angielski i następnie przesłał do największych ośrodków matematycznych na świecie. Księga wszędzie wzbudzała sensację. 

Tradycja „Księgi Szkockiej” była kontynuowana po zakończeniu wojny już we Wrocławiu. Z inicjatywy Hugo Steinhausa w latach 1945–1958 powstała tzw. „Nowa Księga Szkocka”. Znajduje się ona obecnie w zbiorach biblioteki Wydziału Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Wrocławskiego.

W maju 2014 roku zabytkowy budynek „Kawiarni Szkockiej” zyskał nowe życie. Została w nim otwarta restauracja „Szkocka”, której wystrój nawiązuje do historycznego wyglądu tego miejsca.  Przechowywana w niej jest też kopia oryginalnej księgi, a także współczesna „Lwowska Księga Szkocka”, ufundowana przez lwowskich matematyków w XXI wieku.