„Nauka i przemysł. Politechnika Wrocławska w odbudowie i rozwoju gospodarczym Dolnego Śląska (1945-1989)”, to bogato ilustrowana publikacja wydana przez Oficynę Wydawniczą PWr z okazji 75-lecia istnienia uczelni. Książka jest już dostępna w sprzedaży.

Transfer wiedzy z uczelni do przemysłu

We wstępie bogato ilustrowanej ponad 200-stronicowej publikacji autorstwa Adriany Merty-Staszczak, Marka Buraka i Jędrzeja Leśniewskiego zostały przedstawione dwa najważniejsze zagadnienia związane z kształtowaniem nowoczesnej gospodarki na Dolnym Śląsku: rozwój przemysłu w Polsce Ludowej oraz rozwój Politechniki Wrocławskiej będącej źródłem innowacji, umożliwiającej transfer wiedzy do przemysłu. Uczelnia wiele lat odgrywała rolę jedynego zaplecza naukowo-badawczego w regionie.

- Oddajemy w Państwa ręce publikację, do której napisania inspiracją był przypadający w 2020 r. jubileusz 75-lecia Politechniki Wrocławskiej. Naszym celem było ukazanie potencjału gospodarczego Dolnego Śląska dającego podstawę do rozwoju przemysłu nawet w trudnym momencie jego historii, a także funkcji, jaką w skomplikowanych socjalistycznych realiach Polski Ludowej pełniała w tym procesie wrocławska uczelnia techniczna. Książka jest efektem współpracy pracowników trzech jednostek Politechniki Wrocławskiej: Adriany Merta-Staszczak ze Studium Nauk Humanistycznych i Społecznych, Marka Buraka z Muzeum Politechniki Wrocławskiej oraz Jędrzeja Leśniewskiego z Centrum Wiedzy i Informacji Naukowo-Technicznej – piszą autorzy we wstępie książki.

PWr zapleczem naukowo-badawczym w regionie

PWr przez wiele lat odgrywała rolę jedynego zaplecza naukowo-badawczego w regionie. Podstawą opracowania są przede wszystkim materiały archiwalne oraz stosunkowo nieliczne publikacje o charakterze naukowym i informacyjnym. Walor źródłowy ma również dokumentacja fotograficzna przechowywana w Centrum Wiedzy i Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Wrocławskiej, a także wywiady z pracownikami uczelni przeprowadzone od października 2019 r. do maja 2020 r.

Wykorzystano materiały zgromadzone w Archiwum PWr, Archiwum Państwowym we Wrocławiu oraz Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Przeprowadzone tam kwerendy doprowadziły do odnalezienia niezwykle interesujących dokumentów z okresu odbudowy i uruchamiania nowych zakładów przemysłowych na tzw. Ziemiach Odzyskanych oraz traktujących o sytuacji gospodarczej regionu.

Na szczególną uwagę zasługują znajdujące się w zasobie warszawskiego Archiwum Akt Nowych – zespoły Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich oraz Ministerstwa Ziem Odzyskanych, a także 15-tomowy cykl materiałów z początku lat 50. XX w. zebranych pod wspólnym tytułem: „Co zastaliśmy na Dolnym Śląsku?” przechowywanych we wrocławskim Archiwum Państwowym.

Poszukiwacz zaginionych...dokumentów

- Od ponad 15 lat poszukuję i – szczęśliwie – odnajduję dokumentację związaną z różnymi zagadnieniami dotyczącymi wrocławskiej uczelni technicznej. Obchodzone co pięć lat uroczyście kolejne jubileusze uczelni dają możliwości publikacyjne w tym zakresie. W tym roku wyjątkowo obficie. Uczestniczyłem bowiem jako autor lub współautor w czterech projektach, z których dwa sfinalizowała Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej. Mowa tu o zarówno o napisanej wspólnie z Adrianą Merta-Staszczak (pomysłodawczynią projektu) i Jędrzejem Leśniewskim książce Nauka i przemysł..., jak i publikacji mojego autorstwa – Politechnika Wrocławska 1945–1952 – opowiada Marek Burak, współautor publikacji i dyrektor Muzeum Politechniki Wrocławskiej.

Na próżno by w nich szukać jednak informacji na temat zjawisk charakterystycznych dla ówczesnej rzeczywistości – marnotrawstwa materiałów i narzędzi, złego zarządzania, lekceważenia roli projektów badawczych i samych naukowców oraz niewykorzystania potencjału regionu. W tym miejscu należy zaznaczyć, że w dotychczasowych publikacjach, w których podejmowano problematykę funkcjonowania przemysłu na Dolnym Śląsku po 1945 r. wspomniane archiwalia w zasadzie nie były wykorzystywane.

We wstępie książki czytamy, że rolę nauki i wiedzy w rozwoju gospodarczym państwa władze partyjno-rządowe zaczęły dostrzegać dopiero w latach 70. XX w. Inicjatorem nowych rozwiązań w sferze organizacji badań często były szkoły wyższe. Już na początku tej dekady zwiększono subwencje rządowe na badania; sterowana centralnie tematyka badawcza nie zawsze jednak pokrywała się z rzeczywistym zapotrzebowaniem przemysłu i utrudniała współpracę na płaszczyźnie uczelnia–przedsiębiorstwa państwowe.

Trzy obszary działalności PWr

Politechnika Wrocławska zwracała uwagę na trzy obszary działalności uczelni na rzecz gospodarki: kształcenie kadr inżynierskich (dydaktyka), doskonalenie zawodowe (studia podyplomowe, studia doktoranckie), prowadzenie badań naukowych i usługowych (rozwojowych i wdrożeniowych).

Według Adriany Merty-Staszczak każdy z autorów miał swoje zadania, ale najważniejsze w powstawaniu tej publikacji była współpraca, wymiana wiedzy i doświadczeń oraz wspólny cel – wykonanie publikacji innej niż pozostałe.

- Każdy z autorów wykazał się ogromnym zaangażowaniem, ponieważ od pomysłu do oddania książki do publikacji minęło półtora roku. Publikacja w dużej mierze powstała na materiałach źródłowych przechowywanych w archiwach, ale pozyskiwaliśmy do niej również zdjęcia, co było czasochłonne. Jednak każdemu z nas zależało na książce, która wpisze się w tradycje wydawnictw związanych z jubileuszem uczelni – opowiada Adriana Merta-Staszczak.

- Jestem autorem fragmentu dotyczącego Politechniki Wrocławskiej i jej kooperacji z przemysłem w latach 1945–1989. Po przeczytaniu kilku tysięcy stron materiałów archiwalnych nic już nie budzi szczególnego zdziwienia i zaskoczenia. Pewne zdziwienie wywołała jednak obserwacja, że założenia obowiązującej w latach 1968–1989 organizacji uczelni były wypracowywane co najmniej od połowy lat pięćdziesiątych XX w., a nie w okresie bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenie zmian – mówi dyr. Marek Burak.

Nowe pomysły, nowe publikacje

Dyrektor Muzeum PWr ma już pomysł na kolejną publikację. Chciałby, aby w przyszłym roku można było zrealizować projekt związany z powstaniem i funkcjonowaniem we Wrocławiu w latach 1910–1945 Wyższej Szkoły Technicznej (Technische Hochschule Breslau).

- Jak dotąd, tematyka ta nie wiadomo z jakiego powodu nie miała szczęścia do publikacji i opracowana jest – w najlepszym wypadku – w formie zarysu. A przecież gdyby nie materialne pozostałości niemieckiej uczelni nasza Politechnika Wrocławska w 1945 r. raczej by nie powstała. W przyszłości liczę na powrót do wrocławskiej problematyki sepulkralnej. Przed pandemią rysował się taki projekt. Kto wie... – opowiada dyr. Marek Burak.

Ula Małecka