Plan zbudowania takiego ośrodka, w pierwotnych założeniach uniwersyteckiego, powstał w styczniu 1945 roku w gronie przebywających w Krakowie nauczycieli akademickich Uniwersytetu Jana Kazimierza. „Uwagę kolegów – jak po latach napisał profesor Stanisław Kulczyński, jeden z animatorów projektu – przykuwał najsilniej Wrocław, stare miasto uniwersyteckie, otwierające perspektywy na materialną bazę zarówno dla uniwersytetu, jak i politechniki. Wrocław miał jednakże pozostać jeszcze przez długie miesiące w rękach hitlerowskich. Rosły z każdym dniem obawy, że będzie on oddany w ręce zwycięskiej Armii Radzieckiej w stanie podobnym jak Warszawa. Rozważano więc także projekty umieszczenia się w Toruniu lub Gdańsku”.
Na początku kwietnia 1945 roku lokalizację wspomnianego ośrodka wiązano jednak z Krakowem. Świadectwem takiej koncepcji pozostaje treść przesłanego przez lwowian memoriału do Senatu Akademickiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, w którym zaproponowano odtworzenie w strukturach krakowskiej uczelni „pełnego” Uniwersytetu Jana Kazimierza. Rozwiązanie to, zdaniem autorów dokumentu, miało uchronić lwowskie środowisko naukowe przed trwałym rozbiciem. Brak zainteresowania władz Uniwersytetu Jagiellońskiego realizacją projektu dał asumpt do baczniejszego przyjrzenia się działającemu w Krakowie Bolesławowi Drobnerowi, który 14 marca 1945 roku otrzymał nominację na stanowisko prezydenta Wrocławia. Mianowanie to, zapewne uznane za zapowiedź bliskiego zakończenie walk o miasto, skłoniło związanych ze Lwowem nauczycieli akademickich do zorganizowania własnej grupy operacyjnej (nazwanej później Grupą Naukowo-Kulturalną), której zadaniem miało być m.in. zabezpieczenie pozostawionego we Wrocławiu majątku niemieckich uczelni. Na czele zespołu stanął profesor Stanisław Kulczyński jako – od 20 kwietnia – delegat Ministerstwa Oświaty. Rekrutacja do grupy operacyjnej przebiegała nie bez trudności, których przyczyną było sukcesywne zatrudnianie lwowian w naukowych instytucjach uruchamianych na terenach obejmowanych polską administracją. Również trudny do przewidzenia termin zakończenia walk o Wrocław i dochodzące informacje o płonącym mieście nie stanowiły zachęty do udziału w przedsięwzięciu. Pierwszą grupę osób gotowych do wyjazdu udało się sformować w końcu kwietnia 1945 roku. Pracowników nauki Politechniki Lwowskiej reprezentował w niej chemik, dr inż. Henryk Kuczyński.

1.

26-osobowa czołówka Grupy Naukowo-Kulturalnej przyjechała do Wrocławia 9 i 10 maja 1945 roku, konstytuując się jako Delegatura Ministerstwa Oświaty. Już na miejscu skład delegatury uzupełniono o pracowników przedwojennych polskich uczelni i instytutów badawczych, którzy przeżyli Festung Breslau jako przymusowi robotnicy. W tym gronie znalazł się także inż. Dionizy Smoleński. To właśnie na niego oraz przybyłego z Krakowa dr. Józefa Zwierzyckiego spadł obowiązek przejęcia „gmachów i urządzeń Politechniki we Wrocławiu” zajętych 6 maja (po zdobyciu miasta) przez sowiecki oddział wojskowy. Zadanie to określiła wydana 17 maja 1945 roku dyspozycja profesora Stanisława Kulczyńskiego.

2.

W maju 1945 roku problem zorganizowania w stolicy Dolnego Śląska dużego ośrodka akademickiego nie mógł budzić zasadniczych wątpliwości. Zdawano sobie sprawę, że powstające we Wrocławiu uczelnie, dysponujące doskonałym (jak na powojenne warunki) poniemieckim zapleczem materialnym, mogły spełnić istotną rolę. Powołanie tu polskich szkół wyższych było nie tylko – jak współcześnie podkreślano – nawiązaniem do piastowskiej przeszłości regionu i wyrazem sprawiedliwości dziejowej. Dolnośląskie uczelnie miały być ośrodkami szerzenia i rozwoju polskiej nauki i kultury na tzw. Ziemiach Zachodnich, stanowiąc zarazem zaplecze naukowe dla śląskiego okręgu przemysłowego i samego Wrocławia.

W pierwszych dniach czerwca 1945 roku profesor Stanisław Kulczyński spotkał się w Krakowie z przebywającymi tam przedstawicielami lwowskiego środowiska akademickiego, apelując o pomoc w organizacji we Wrocławiu uniwersytetu i politechniki. Na apel ten większość obecnych odpowiedziała zapewnieniem współpracy (jak się wkrótce okazało były to przeważnie deklaracje bez pokrycia). Przyjmując owe zapewnienia jako obietnicę objęcia wrocławskich katedr, profesor Kulczyński wystosował 16 czerwca 1945 roku pismo do ministra oświaty z postulatami, których spełnienie umożliwiłoby skuteczną organizację ośrodka akademickiego. Podstawową kwestię stanowiło uregulowanie jego statusu prawnego, a zatem – zgodnie ze sformułowaniem użytym w piśmie – powołanie „dekretem Rady Narodowej Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej jako jednolitej instytucji, obejmującej obydwie te szkoły” oraz wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za organizację uczelni, a także ustalenie jej budżetu.

3.

Projekt utworzenia zespolonej szkoły akademickiej, łączącej organizacyjnie uniwersyteckie i politechniczne zakłady naukowe, najpewniej wynikał z jednej strony z wiedzy o niedostatecznym potencjale lokalowym (zniszczeniu uległa przede wszystkim substancja budowlana uniwersytetu), z drugiej zaś – z realistycznej oceny możliwości obsady katedr technicznych. Kadrowy deficyt był bowiem zauważalny szczególnie na uczelniach technicznych w związku ze zwiększeniem ich liczby w powojennej Polsce. W czerwcu 1945 roku działało pięć tego typu szkół akademickich (Politechnika Warszawska i Akademia Górnicza w Krakowie oraz powołane w maju 1945 roku Politechnika Łódzka, Politechnika Gdańska i Politechnika Śląska) wobec trzech funkcjonujących przed 1939 rokiem (Politechnika Warszawska, Politechnika Lwowska oraz Akademia Górnicza w Krakowie).

Trudności z obsadą katedr technicznych we Wrocławiu były spowodowane także autonomicznymi planami akademickiego środowiska Politechniki Lwowskiej. W maju 1945 roku pozostający we Lwowie profesorowie przyjęli uchwałę, w której zakładano przeniesienie zespołu naukowo-dydaktycznego in corpore do Gdańska, gdzie miał stanowić trzon kadry nauczycielskiej uczelni o nazwie Politechnika Morska w Gdańsku. Rezolucja w tej sprawie niezwłocznie przedstawiona polskiemu Ministerstwu Oświaty została odrzucona. Lwowskim dydaktykom zaproponowano zatrudnienie w dwóch szkołach wyższych powołanych 24 maja: na Politechnice Śląskiej (do jesieni 1945 roku działającej w Krakowie) oraz na Politechnice Gdańskiej. Wrocławskiego ośrodka akademickiego w ogóle nie brano pod uwagę jako pozostającego w tym czasie w stadium bardzo wstępnej organizacji. Również kadra naukowa Politechniki Warszawskiej, znajdując zatrudnienie w macierzystej uczelni i zasilając nowo powołaną Politechnikę Łódzką, nie stanowiła dla wrocławskiego ośrodka realnego zaplecza personalnego.

2 czerwca 1945 roku pozytywnie zakończono mediacje, prowadzone z dowódcą sowieckiego oddziału „chroniącego” obiekty dawnej Technische Hochschule, w sprawie wejścia ekipy polskich robotników budowlanych na teren szkoły. Niebawem mieszkańcy stolicy Dolnego Śląska mogli przeczytać w czasopiśmie „Nasz Wrocław” pierwszy komunikat o odbudowującej się uczelni technicznej: „W dniu 13 czerwca pracowało już przy remoncie pierwszego oddanego nam budynku, mianowicie zakładu chemii [dziś A-3 - red.], trzydziestu ludzi. W najbliższym czasie będą oddane dalsze budynki w miarę odminowywania terenu. Prace nad odbudową tego najcenniejszego obiektu objął osobiście kierownik odbudowy w delegaturze ministra oświaty, inż. Smoleński”. 

4.

7 czerwca 1945 roku do wrocławskiej Delegatury Ministerstwa Oświaty dotarł telegram o następującej treści: „Wywóz inwentarza uczelni wstrzymany skutkiem interwencji ambasadora Lebiediewa. Uczelnie zostają przekazane władzom polskim. Zabezpieczyć majątek natychmiast”. Jeszcze tego samego dnia inż. Dionizy Smoleński otrzymał polecenie przeprowadzenia rozmów z lokalnymi sowieckimi władzami wojskowymi w sprawie szczegółów przekazania budynków i wyposażenia laboratoriów niemieckiej uczelni technicznej. Przekazywanie jej majątku Polakom formalnie rozpoczęto 2 lipca 1945 roku. Czynności te umożliwił wydany tego dnia rozkaz przewodniczącego Komitetu Specjalnego przy Państwowym Komitecie Obrony, najwyższym wówczas organie państwowym Związku Sowieckiego.

Na początku lipca 1945 roku profesor Stanisław Kulczyński zaprosił do Wrocławia organizatorów Politechniki Śląskiej. Spotkanie miało służyć wspólnemu wypracowaniu decyzji o uruchomieniu uczelni technicznej. Reprezentacja Politechniki Śląskiej, której skład tworzyli czterej dziekani (wśród nich profesor Edward Sucharda i profesor Kazimierz Idaszewski) i rektor Władysław Kuczewski, przebywała w stolicy Dolnego Śląska od 3 do 6 lipca 1945 roku. Termin ten zbiegł się z początkiem rozpoczętego 2 lipca procesu przekazywania stronie polskiej obiektów dawnej Technische Hochschule Breslau. Szczegóły spotkania przedstawiono w sprawozdaniu przesłanym do Ministerstwa Oświaty, z którego wynika, że oględziny wykazały ogólnie znakomity (jak na ówczesne warunki) stan zachowania wyposażenia przejmowanych pracowni i laboratoriów. Fakt ten zdecydował o przyjęciu wniosku o reaktywowanie we Wrocławiu uczelni technicznej. Nastąpiło to jednak większością głosów. Niektórzy obecni optowali bowiem za przekazaniem urządzeń i przyrządów Politechnice Warszawskiej lub Politechnice Śląskiej.

5.

7 lipca 1945 roku przekazano stronie polskiej wyposażenie laboratoriów chemicznych w dawnym gmachu Instytutu Chemii przy ulicy Smoluchowskiego (dziś A-3), który został przejęty jako pierwszy. 12 lipca pozyskano budynek Instytutu Elektrotechnicznego (A-5), a 15 lipca – Laboratorium Obrabiarek (A-6), gmach główny, Laboratorium Maszynowe (A-4) oraz niewielki obiekt Laboratorium Niskich Temperatur (A-9) i obiekt gospodarczy (A-11). Do 15 lipca 1945 roku udało się zatem objąć polskim zarządem ogółem siedem budowli dawnej Technische Hochschule położonych w kwartale ograniczonym ulicami Norwida, Smoluchowskiego, Łukasiewicza oraz wybrzeżem Stanisława Wyspiańskiego. Gmach dawnego Instytutu Hutniczego (B-1) przy ulicy Łukasiewicza pozostawał do grudnia 1945 roku w dyspozycji sowieckiego oddziału wojskowego.

Z treści zachowanych meldunków dotyczących przedsięwzięć porządkowych w gmachu dawnego Instytutu Elektrotechnicznego, gmachu głównym, Laboratorium Maszynowym oraz Laboratorium Obrabiarek wynika, że wstępne zabezpieczenie mienia ruchomego udało się przeprowadzić do końca lipca 1945 roku. Odpowiedzialni za wykonanie prac porządkowych w wymienionych obiektach – inż. Andrzej Jellonek, Tadeusz Karlic i Edward Mielcarzewicz – informowali, że zabezpieczono dużą liczbę przyrządów pomiarowych, maszyny (np. obrabiarki, silniki elektryczne), aparaturę badawczą oraz rozproszony w nieładzie zasób biblioteczny. W końcu lipca rozpoczęto prace nad przywróceniem dostawy prądu stałego i zmiennego zasilającego obiekty, a także naprawę sieci centralnego ogrzewania. Z terenu uczelni usunięto blisko 5 ton materiałów wybuchowych. W zgodnej opinii autorów sprawozdań, koniecznym przedsięwzięciem stanowiącym warunek sine qua non właściwego funkcjonowania uporządkowanych budowli, było pilne pokrycie dachów oraz oszklenie okien.

10 sierpnia 1945 roku przejęto na rzecz Politechniki kilka dobrze zachowanych obiektów po niemieckim Instytucie Badań Węgla (Kohlenforschungsinstitut) przy ulicy Gdańskiej 7/9. Były to pierwsze budowle pozyskane z myślą o uczelni technicznej poza granicami jej kampusu głównego. Nie zachowała się informacja o losach instytutowego wyposażenia, które na początku czerwca 1945 roku było przygotowane do wywózki przez stacjonujący przy ulicy Gdańskiej sowiecki oddział wojskowy.

6.

Od maja do końca sierpnia 1945 roku czynności porządkowe były wykonywane – jak wynika z treści sprawozdania referatu budowlanego wrocławskiej Delegatury Ministerstwa Oświaty – przez jej pracowników, a następnie „przez kolumny robocze niemieckie pod kierunkiem polskich administratorów odnośnych budynków”. Od sierpnia 1945 roku odbudowę obiektów realizowała grupa stałych pracowników. W działaniach rewitalizacyjnych brali czynny udział członkowie Straży Akademickiej Politechniki, której dowództwo powierzono Franciszkowi Pałce (pełnił on jednocześnie funkcję intendenta uczelni technicznej). Formacja ta została wydzielona na początku sierpnia z powstałej w lipcu 1945 roku Akademickiej Straży Uniwersyteckiej, która skupiała napływających do Wrocławia kandydatów na studia uniwersyteckie. Autonomiczna Straż Akademicka Politechniki, złożona z młodych ludzi zamierzających dostać się na studia techniczne, wykonywała zwłaszcza zadania ochronne na terenie pokrywającym się z obszarem dzisiejszego kampusu głównego wrocławskiej uczelni technicznej. Członkom Straży powierzono z czasem także nadzór nad pracami porządkowymi, dozorowanie wywozu i rozładunku materiałów wybuchowych, a także - charakterystyczne dla pierwszych miesięcy odbudowy – wyszukiwanie na obszarze Wrocławia materiałów budowlanych, jakie zdobywano niekiedy z narażeniem życia z miejsc jeszcze nierozminowanych. We wrześniu 1945 roku Straż Akademicka Politechniki stanowiła 22-osobowy oddział.

Najprawdopodobniej w trzeciej dekadzie lipca 1945 roku przesłano do Ministerstwa Oświaty plan organizacji politechniki, by razem z projektem struktury uniwersytetu stał się podstawą podjęcia decyzji o powołaniu we Wrocławiu ośrodka akademickiego. Śladem oczekiwań na ministerialne rozstrzygnięcia było pismo datowane na 27 lipca, w którym profesor Stanisław Kulczyński zwrócił się do Zarządu Miejskiego miasta Wrocławia o formalne przekazanie budynków zajętych w maju 1945 roku na cele naukowe. Analiza tego dokumentu daje pogląd na temat proponowanego schematu organizacyjnego wrocławskich uczelni. Planowano powołanie siedmiowydziałowego Uniwersytetu, a strukturę Politechniki miały utworzyć Wydział Chemiczny, Wydział Budowlany (sic!), Wydział Mechaniczny z Oddziałem Elektrotechnicznym oraz Wydział Hutniczo-Górniczy.

Sprawa uruchomienia we Wrocławiu uczelni technicznej stała się w drugiej połowie sierpnia 1945 roku przedmiotem żywej dyskusji, którą podjęto na forum Rady Naukowej przy Ministrze Oświaty. Wyrażanemu wtedy sprzeciwowi dla idei powołania politechniki w stolicy Dolnego Śląska i materialnym roszczeniom niektórych, już funkcjonujących, uczelni (Politechnika Łódzka, Politechnika Śląska) przeciwstawiono – szczęśliwie dla Politechniki Wrocławskiej – argumentację wskazującą, że powołanie we Wrocławiu szkół akademickich będzie dowodem sprawności państwa w zagospodarowaniu ziem, których przynależność do Polski została na początku sierpnia potwierdzona decyzjami konferencji w Poczdamie. Ostatecznie 23 sierpnia Rada Naukowa podjęła uchwałę o niezwłocznym uruchomieniu szkół wyższych w stolicy Dolnego Śląska. Kwestię tę uregulował wydany 24 sierpnia 1945 roku dekret o utworzeniu Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Politechniki Wrocławskiej. Sierpniowy akt prawny przewidywał powołanie sześciowydziałowego Uniwersytetu oraz Politechniki jako szkoły akademickiej z Wydziałem Chemicznym, Wydziałem Mechaniczno-Elektrotechnicznym, Wydziałem Budownictwa i Wydziałem Hutniczo-Górniczym. Regulacja ta ustanawiała dla obu uczelni okres organizacyjny, który miał trwać do 31 sierpnia 1946 roku. 

7.

Organizatorzy wrocławskiego ośrodka akademickiego nie przerwali jednak dyskusji na temat jego ostatecznego kształtu i wzajemnych relacji między formującymi się szkołami wyższymi. Profesor Stanisław Kulczyński (delegat Ministerstwa Oświaty) oraz profesor Stanisław Loria (jego zastępca) – obaj zwolennicy utworzenia zespolonej szkoły akademickiej w formule „jednolitej instytucji” – opracowali w końcu sierpnia 1945 roku stosowną koncepcję organizacyjną, proponując utworzenie jednej uczelni. Miała to być – zgodnie z nomenklaturą przyjętą przez autorów pomysłu – „Śląska Szkoła Główna” z oddziałami, które tworzyłby Uniwersytet oraz Politechnika. Tak zorganizowaną uczelnią zarządzałby jeden rektor i dwóch prorektorów właściwych dla Politechniki oraz dla Uniwersytetu.

Pionierski okres organizacji wrocławskich uczelni został formalnie zakończony 19 września 1945 roku wraz z wejściem w życie dekretu o powołaniu szkół akademickich (a więc wraz z ich de iure uruchomieniem). Fakt ten poprzedziły dwie nominacje, których formuła wskazywała na rozwiązania organizacyjne, jakie miały związać strukturalnie Politechnikę Wrocławską z Uniwersytetem Wrocławskim. Datę 3 września 1945 roku nosiło podpisane przez ministra oświaty mianowanie na pełniącego obowiązki rektora „Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej we Wrocławiu”, które otrzymał profesor Stanisław Kulczyński. Miejsce Politechniki w strukturze tej szkoły sugerowała wystawiona tego samego dnia nominacja profesora Edwarda Suchardy na pełniącego obowiązki prorektora „dla spraw Politechniki Wrocławskiej we Wrocławiu”. A zatem już na początku września 1945 roku władze oświatowe zaakceptowały założenia organizacyjne autorstwa szefów wrocławskiej Delegatury Ministerstwa Oświaty, które przewidywały – wbrew zapisom dekretu z 24 sierpnia 1945 roku – utworzenie we Wrocławiu jednej, zespolonej szkoły akademickiej.
Marek Burak, dyrektor Muzeum Politechniki Wrocławskiej

Na zdjęciach: 

1. Barykada przy Gmachu Hutniczym dawnej Technische Hochschule Breslau (Richard-Pfeiffer Straße/ Łukasiewicza). Pierwsza fotografia obiektów przyszłej Politechniki Wrocławskiej po zajęciu Wrocławia przez wojska sowieckie, przed 10 maja 1945 (fot. Oleg Jelutin, archiwum Politechniki Wrocławskiej)

2. Pierwszy dokument Politechniki Wrocławskiej otwierający jej dzieje: pismo upoważniające Dionizego Smoleńskiego i Józefa Zwierzyckiego do przejmowania obiektów zajętych przez sowiecki oddział wojskowy, 17 maja 1945 (fot. Archiwum Politechniki Wrocławskiej)

Osoby wspomniane w tekście:
Bolesław Drobner (1883–1968), działacz socjalistyczny. Kierownik Resortu Pracy, Opieki i Zdrowia Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (1944). Prezydent Wrocławia (maj-czerwiec 1945).
Kazimierz Idaszewski (1878–1965), inż. elektryk. Absolwent Technische Hochschule Carolo-Wilhelmina w Brunszwiku (dyplom 1903). Od 1920 roku profesor Politechniki Lwowskiej. W 1945 profesor Politechniki Śląskiej. Od 1945 profesor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (od 1951 – Politechniki Wrocławskiej).
Andrzej Jellonek (1907–1998), inż. elektryk. Absolwent Politechniki Lwowskiej (dyplom 1931). Od 1929 asystent i adiunkt (1939) na Politechnice Lwowskiej. Od 1946 profesor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (od 1951 – Politechniki Wrocławskiej). Doktor honoris causa Politechniki Wrocławskiej (promocja 22 maja 1981).
Tadeusz Karlic (1916–2000), inż. mechanik. W latach 1933–1939 student Politechniki Lwowskiej (absolutorium 1939). Od 1945 asystent i student na Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu (dyplom 1949). Od 1969 docent Politechniki Wrocławskiej.
Władysław Kuczewski (1887–1963), inż. hutnik. Absolwent Instytutu Politechnicznego w Petersburgu (dyplom 1912). W 1945 p.o. rektora Politechniki Warszawskiej, a następnie rektor Politechniki Śląskiej w Gliwicach (1945–1951). Od 1945 profesor Politechniki Śląskiej.
Henryk Kuczyński (1909–1991), inż. chemik. Absolwent Politechniki Lwowskiej (dyplom 1934). Od 1946 profesor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (od 1951– Politechniki Wrocławskiej).
Stanisław Kulczyński (1895–1975), botanik. Od 1924 profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (jego rektor 1936–1937). W 1945 szef wrocławskiej Grupy Naukowo-Kulturalnej i pełnomocnik Ministra Oświaty do spraw zorganizowania nauki i szkolnictwa wyższego na Dolnym Śląsku. Rektor połączonych wrocławskich uczelni funkcjonujących pod nazwą Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (1945–1951). Od 1945 profesor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (od 1951 – Uniwersytetu Wrocławskiego).
Wiktor Lebiediew (1900–1968), sowiecki dyplomata. Od stycznia 1945 roku do lutego 1951 roku ambasador Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich w Polsce.
Edward Mielcarzewicz (1924–2013), inż. mechanik. W 1945 członek Grupy Naukowo-Kulturalnej i Straży Akademickiej Politechniki. Absolwent Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (dyplom inżynierski 1950). Od 1973 profesor Politechniki Wrocławskiej.
Franciszek Pałka (1900–?). Absolwent Oficerskiej Szkoły Piechoty (promocja oficerska 1927). Kapitan piechoty (1936). W 1945 intendent Politechniki i dowódca Straży Akademickiej Politechniki. Pracownik Intendentury Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (1946–1951).
Dionizy Smoleński (1902–1984), inż. chemik. Absolwent Politechniki Warszawskiej (dyplom 1926). W 1944 wywieziony na roboty przymusowe do Wrocławia. W 1948 profesor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (od 1951 – Politechniki Wrocławskiej). Prorektor Politechniki Wrocławskiej w strukturze Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (1949–1951). Rektor Politechniki Wrocławskiej (1951–1960). Rektor Politechniki Warszawskiej (1965–1969). Doktor honoris causa Politechniki Wrocławskiej (promocja 10 czerwca 1961 roku).
Edward Sucharda (1891–1947), inż. chemik. Absolwent C.K. Szkoły Politechnicznej we Lwowie (dyplom 1912). Od 1921 profesor Politechniki Lwowskiej (jej rektor 1938–1939). Prorektor Politechniki Wrocławskiej w strukturze Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (1945–1947). Od 1945 profesor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu.
Józef Zwierzycki (1888–1961), geolog, inż. górnik. Absolwent Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma w Berlinie (dyplom doktora filozofii w zakresie geologii 1913) oraz Technische Hochschule Charlottenburg w Berlinie (dyplom 1914). W 1945 organizator Wydziału Hutniczo-Górniczego Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. Od 1946 profesor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (od 1951 – Uniwersytetu Wrocławskiego).

Ważniejsze dokumenty i opracowania:
* Brandt-Golecka B., Burak M., Januszewska G., Politechnika Wrocławska 1945–1951. Wybór źródeł, Wrocław 2005.
* Burak M., Dackiewicz K., Pregiel P., Wrocławskie uczelnie techniczne 1945–2010, red. M. Burak, Wrocław 2010.
* Dekret z dnia 24 sierpnia 1945 roku o przekształceniu Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej na polskie państwowe szkoły akademickie, Dziennik Ustaw z 1945 roku, nr 34, poz. 207.
* Gawlik Z., Straż Akademicka, [w:] Wspomnienia wrocławskich pionierów, red. W. Suleja, Wrocław 2001, s. 144–147.
* Gostomska-Zarzycka Z., Delegatura Ministerstwa Oświaty we Wrocławiu 1945 r., [w:] Trudne Dni. Wrocław we wspomnieniach pionierów, red. M. Markowski, t. 1, Wrocław 1960, s. 281–327.
* Hajzik R., Jedyna niepowtarzalna Akademicka Straż Uniwersytecka, [w:] Wspomnienia wrocławskich pionierów, red. W. Suleja, Wrocław 2001, s. 137–143.
* Idaszewski K., Życiorys, Wrocław 1959 [maszynopis w zbiorze Muzeum Politechniki Wrocławskiej].
* Kulczyński S., Grupa naukowo-kulturalna, [w:] Trudne Dni. Wrocław we wspomnieniach pionierów, red. M. Markowski, t. 1, Wrocław 1960, s. 107–133.
* Kulczyński S., Udział Wrocławia w odbudowie nauki polskiej, Wrocław 1955.
* List Stanisława Lorii do Stanisława Kulczyńskiego, 28 sierpnia 1945. Dział Rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Korespondencja Stanisława Kulczyńskiego, sygn. 18477/II.
* Memoriał do Senatu Akademickiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, 5 kwietnia 1945. Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Oświaty w Warszawie, sygn. 2911.
* Notatka w sprawie rozmieszczenia szkół wyższych w Polsce wykonana w Kancelarii Cywilnej Prezydenta Krajowej Rady Narodowej [29 maja 1945], [w:] Powstanie i pierwsze dziesięć lat Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–1956. Wybór źródeł, red. H. Duczkowska-Moraczewska, Toruń 1995.
* Pismo delegata Ministerstwa Oświaty we Wrocławiu, 16 czerwca 1945. Dział Rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Materiały Stanisława Kulczyńskiego związane z pracą na Uniwersytecie Wrocławskim, sygn. 18427/II.
* Pismo delegata Ministerstwa Oświaty we Wrocławiu, 17 maja 1945. Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytet Wrocławski po 1945 roku, sygn. R-1/I.
* Politechnika Wrocławska w okresie dziesięciolecia 1945–1955, red. T. Broniewski, I. Kisiel, J. Kożuchowski, Warszawa 1957.
* Politechnika Wrocławska, „Nasz Wrocław”, 1945 (17–23 czerwca 1945), nr 2.
* Rozynek J., Organizacja i uruchomienie Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (maj-listopad 1945 rok), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1970, z. 2, s. 159–189.
* Samsonowicz Z., Wspomnienia o Straży Akademickiej Politechniki we Wrocławiu, Wrocław 2002.
* Sprawozdanie kierownika-organizatora Politechniki Śląskiej w Gliwicach z podróży do Wrocławia w dniach 3–6 lipca 1945 roku celem zbadania stanu materialnego Politechniki Wrocławskiej, 7 lipca 1945. AAN, Ministerstwo Oświaty w Warszawie, sygn. 2950.
* Sprawozdanie referatu budowlanego Delegatury Ministerstwa Oświaty we Wrocławiu, 10 listopada 1945. Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytet Wrocławski po 1945 roku, sygn. R-19/IV.
* Telegram z Ministerstwa Oświaty do wrocławskiej delegatury, 7 czerwca 1945. Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytet Wrocławski po 1945 roku, sygn. R-1/I.
* Uniwersytet Wrocławski w latach 1945–1955, red. F. Longchamps, t. 1, Wrocław 1959.
* Wnioski i postulaty pierwszej sesji Rady Naukowej [przy Ministrze Oświaty], 23 sierpnia 1945. Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Oświaty w Warszawie, sygn. 2801.