Mieszaniny zapachowe pochodzące z roślin były wykorzystywane do balsamowania mumii, kąpieli, masaży i jako składnik recept leczniczych. Olejki eteryczne są nam znane od ponad tysiąca lat. O ich zastosowaniach i wytwarzaniu porozmawiają naukowcy podczas Światowego Kongresu Olejków Eterycznych, który w dniach 4-7 września 2022 odbędzie się na Wyspie Słodowej w budynku Concordia Design.

Naturalne olejki eteryczne to mieszaniny organiczne związków chemicznych o bardzo intensywnym zapachu, występujące w różnych częściach roślin, np. w nasionach, korzeniach, kwiatach, owocach czy liściach. Najczęściej występują w postaci cieczy.

– W roślinach pełnią rozmaite funkcje, m.in. są ochronną przed różnego rodzaju pasożytami. My wykorzystujemy je w różnych gałęziach gospodarki, od farmacji, przez przemysł perfumeryjny, aż po środki chemii gospodarczej – mówi dr inż. Daniel Strub z Wydziału Chemicznego. – Ich funkcja może być zapachowa lub terapeutyczna, a dzięki specjalistycznemu wyposażeniu laboratoryjnemu na PWr badamy obie te możliwości.

W swoich badaniach nad zapachami nasi naukowcy korzystają z olfaktometru połączonego ze sprzętem analitycznym – chromatografem gazowym. Dzięki temu są w stanie rozdzielić substancje znajdujące się w danym olejku na poszczególne frakcje i określić, który z nich odpowiada za zapach mieszaniny. Nie jest to wcale takie proste, bowiem w wielu przypadkach profil zapachowy olejku jest połączeniem kilku lub kilkunastu różnych związków o zróżnicowanej, często skomplikowanej strukturze przestrzennej.

– Nie ma szansy na stworzenie zapachu, który spodoba się wszystkim. W tej kwestii każdy z nas ma inny gust, ale są zapachy, które większość z nas lubi, np. zapach piżma. Proces pozyskiwania naturalnego piżma spowodował niemal całkowite wytrzebienie populacji piżmowców syberyjskich i większość krajów zakazała jego wykorzystywanie. Obecnie stosowane zapachy piżma są w ponad 99 proc. syntetyczne – opowiada dr inż. Daniel Strub.

Do leczenia

Z kolei funkcja terapeutyczna olejków zapachowych znana jest od wieków, chociaż dawniej polegano bardziej na zapiskach i tradycjach ludowych. Dopiero powstanie nowoczesnych gałęzi nauki pozwoliło na dokładne zrozumienie leczniczych właściwości roślin.

Większość olejków eterycznych nie jest jednak uważana za leki, ale jest kilka wyjątków. Najlepszym przykładem jest choćby olejek lawendowy, który został zarejestrowany w Unii Europejskiej jako lek przeciwlękowy i może być przyjmowany w formie kapsułek. Całkowicie osobną gałęzią terapeutyczną jest z kolei aromaterapia, którą szczególnie mocno rozwinięto w Wielkiej Brytanii. Wiele olejków jest tam zarejestrowanych jako substancje lecznicze i są sprzedawane w aptekach jako środki farmaceutyczne.

Co ważne, olejki eteryczne mogą być także bardzo szkodliwe dla człowieka. Groźny jest np. barszcz Sosnowskiego, za którego negatywne właściwości odpowiada właśnie olejek eteryczny. Można go wyizolować z rośliny, posiada silne właściwości fototoksyczne i w kontakcie ze skórą i promieniami słonecznymi powoduje oparzenia.

– Ciekawym przykładem jest także olejek z komosy piżmowej, który dawniej był wykorzystywany do zwalczania m.in. owsików i glisty ludzkiej. Rzeczywiście był skuteczny, ale okazało się, że dawka terapeutyczna jest zbliżona do dawki śmiertelnej. Trudno było ją odpowiednio dobrać, dlatego przy jego wykorzystywaniu notowano sporo przypadków zatrucia, a nawet śmierci – wyjaśnia dr inż. Daniel Strub.

Zapach, sztuka i nauka

Znakomitą okazją do poszerzenie wiedzy na ten temat będzie rozpoczynający się 4 września we Wrocławiu 52. Światowy Kongres Olejków Eterycznych. W konferencji udział weźmie ok. 200 osób – naukowców i przedsiębiorców – z całego świata.

W tym roku organizatorom udało się nawiązać współpracę z Akademią Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu, dzięki czemu konferencji towarzyszyć będzie wystawa sensoryczna „Aroma Art”. Zaprezentowane zostaną tam inspirowane zapachem prace z różnych dziedzin sztuki – malarstwa, rzeźby, ceramiki i biżuterii, które przygotowali wykładowcy i studenci ASP.

– Na co dzień przywykliśmy do bardzo matematycznego rozdzielania zmysłów, a na wystawie spróbowaliśmy połączyć węch ze wzrokiem, żeby sprawdzić, jak zapach oddziałuje na wizualną stronę danego obiektu – mówi dr hab. Marta Płonka, prof. ASP, prorektor ds. naukowych i współpracy z podmiotami zewnętrznymi ASP. – Ciekawie będzie obserwować, co zrobi większe wrażenie na zwiedzających, zapach czy efekty wizualne, tym bardziej że te konotacje węchowe są w każdym z nas dość mocno zakorzenione. Odpowiedni zapach może więc podnosić wrażenia estetyczne lub je tłumić – dodaje. 

Wystawa będzie czynna do 7 września w godzinach 10-18.00 (4 września w godz. 16.00-18.00), a wstęp na nią jest bezpłatny.

W trakcie wernisażu (4 września, godz. 16.00), zaplanowano również wystąpienie i performance światowej sławy perfumiarki Clio Vidal, która opowie o sztuce tworzenia zapachów, aromatów i perfum oraz o procesach z tym związanych, w ramach swojego wystąpienia „Olfactive journey in time and space” (Przygoda zapachowa w czasie i przestrzeni).

W ramach kongresu poruszane będą tematy związane z olejkami eterycznymi – od hodowli, uprawy, analizy, biogenezy i chemii po aktywność biologiczną i ich wykorzystanie. Program spotkania można znaleźć na stronie.

Jedna z sesji poświęcona zostanie jubileuszowi członka stałego komitetu naukowego sympozjum, prof. Stanisława Lochyńskiego z Wydziału Chemicznego, który w tym roku obchodzi 45. rocznicę aktywności naukowej.

Najważniejszymi obecnie kierunkami badań olejków eterycznych na świecie są m.in. udowodnienie skuteczności ich działania terapeutycznego poprzez badania kliniczne, a także poszukiwanie nowych zastosowań kreowanych przez wyzwania ostatnich lat, dotyczące aktywności olejków eterycznych wobec SARS-CoV-2: „Evaluation of the anti-SARS-CoV-2 properties of essential oils and aromatic extracts”.

Międzynarodowe Sympozjum Olejków Eterycznych odbywa się od 1969 r. w różnych krajach europejskich. Organizatorem spotkania w stolicy Dolnego Śląska są Politechnika Wrocławska, Wrocławskie Centrum Transferu Technologii/Enterprise Europe Network, Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wyższa Szkoła Fizjoterapii oraz Liquid Technologies.

Więcej informacji na stronie konferencji.

mic