Dr hab. Justyna Rybak, prof. uczelni z Wydziału Inżynierii Środowiska została koordynatorką międzynarodowego programu, którego celem jest znalezienie alternatywy dla syntetycznych pestycydów w rolnictwie. W badania zaangażowani będą naukowcy z 22 krajów.

Projekt pt. „Towards zer0 Pesticide AGRIculture: European Network for sustainability” będzie realizowany w ramach organizacji COST (European Cooperation in Science and Technology) finansującej sieci badań i innowacji. Tego typu inicjatywy trwają cztery lata.

Pestycydy – skuteczne, lecz groźne

Ochrona upraw rolniczych w Unii Europejskiej jest obecnie w dużym stopniu uzależniona od chemicznych pestycydów, które – choć skutecznie zwalczają różnego rodzaju chwasty, szkodniki i patogeny – mogą mieć także poważne konsekwencje dla zdrowia ludzi i środowiska.

– Europejski sektor rolno-spożywczy z powodzeniem zaspokajał stale rosnące zapotrzebowanie na wysokiej jakości przystępną cenowo żywność w ciągu ostatnich dziesięcioleci. To osiągnięcie wiąże się właśnie z intensyfikacją rolnictwa i często z długotrwałym stosowaniem środków chemicznych (pestycydy) – mówi prof. Justyna Rybak z Katedry Inżynierii Ochrony Środowiska PWr.

W ostatnich dziesięcioleciach obawy dotyczące używania pestycydów stale rosły i już w 2009 r. weszła w życie pierwsza dyrektywa UE, której celem było zmniejszenie zależności od pestycydów chemicznych. W związku z nią podjęto też kilka krajowych inicjatyw ograniczających stosowanie tych środków.

– Pomimo tych wysiłków zużycie pestycydów w Europie jeszcze się istotnie nie zmniejszyło. Niedawno Europejski Zielony Ład (EZŁ) wyznaczył nowe cele. Powstała choćby mapa drogowa z wieloma strategiami m.in. od pola do stołu, czy też ochrona różnorodności biologicznej 2030. Cele to m.in. znaczne ograniczenie stosowania antybiotyków, pestycydów, nawozów i straty składników pokarmowych. Odnośnie pestycydów w ramach EZŁ ambitnym celem jest zmniejszenie do 2030 r. ich stosowania o połowę – wyjaśnia badaczka.

Trzy kierunki badań

Zdaniem naukowców do redukcji, a w przyszłości także do całkowitego niestosowania pestycydów mogą pomóc trzy kierunki badań biologicznych:

• badania mikroorganizmów – związane z roślinami zbiorowiska drobnoustrojów mają ogromny, ale niewykorzystany potencjał, bo poprawiają odporność roślin na stres abiotyczny i biotyczny oraz zwiększają plony. Cząsteczki wytwarzane przez drobnoustroje mogą w przyszłości zastąpić środki chemiczne stosowane w rolnictwie konwencjonalnym, a różnorodność i skład mikroorganizmów może warunkować zdrowie roślin i zwalczanie szkodników/patogenów.
  
  
• ekologia chemiczna – manipulowanie zapachami szkodników (chodzi o owady) to drugi obiecujący kierunek badań. Rośliny wytwarzają różnorodne związki lotne, a różne gatunki owadów wiążą część tych lotnych związków obecnych w środowisku. Okazuje się, że mogą istnieć specyficzne dla gatunku owada przestrzenie węchowe, zależne od lokalnego siedliska. Więc zmodyfikowanie takiego „krajobrazu zapachowego” danego gatunku owada stwarza perspektywy ograniczenia dostępu tych owadów do konkretnej uprawy.
  
  
• nowe koncepcje odporności roślin – wiemy coraz więcej na temat złożonych interakcji między roślinami a zbiorowiskami drobnoustrojów, które dają roślinom odporność na patogeny. Więc np. modyfikacje takie jak wprowadzenie genów drobnoustrojów do genomu rośliny może zwiększyć jej zdolność do radzenia sobie ze stresem, a także ze zmianami klimatu.

To właśnie tymi zagadnieniami w projekcie będą się zajmować badacze.

– Największym wyzwaniem może być ograniczone zaangażowanie rolników i innych „zainteresowanych” stron np. dużych firm, dlatego właśnie w projekcie biorą też udział osoby niebędące pracownikami akademickimi. Bardzo ważna jest też dobra strategia przyciągania i rozpowszechnianie informacji o postępach badań również poza środowiskiem akademickim – podkreśla prof. Justyna Rybak.

Głównym koordynatorem projektu jest dr Christian Huyghe z Francuskiego Narodowego Instytutu Rolnictwa, a w jego realizację zaangażowani będą naukowcy z niemal wszystkich krajów UE, a także z Albanii, Turcji, Izraela, Bośni i Hercegowiny oraz Serbii.

mic