Dostosowanie mieszkania czy nawet tylko łazienki do potrzeb osoby z niepełnosprawnością wymaga dużych nakładów – nie tylko na prace budowlane, ale i na sam projekt zmian. Z pomocą od dziewięciu lat przychodzą studenci Wydziału Architektury, którzy angażują się we Wspólną Inicjatywę Architektoniczną, tworząc za darmo projekty i kosztorysy adaptacji. Kolejna edycja programu właśnie się rozpoczyna

Wspólną Inicjatywę Architektoniczną od 2008 r. organizują Stowarzyszenie Wspierania Rozwoju Osób Niepełnosprawnych oraz Wydział Architektury PWr przy udziale Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Wrocławiu. Od 2015 roku w przedsięwzięcie włączyło się również Koło Naukowe Pop-Arch, którego prezesem jest Natalia Ratajczak-Szponik, a  opiekunem prof. Elżbieta Trocka-Leszczyńska, dziekan Wydziału Architektury PWr.

W pilotażowej edycji programu studenci projektowali zmiany w jednym mieszkaniu osoby z niepełnosprawnością. W kolejnych liczba obiektów sięgała nawet siedmiu, a wśród nich były tak duże jak Powiatowy Dom Pomocy Społecznej w Ostrowinie (gdzie uczestnicy programu przeprojektowywali łazienki), przychodnia we Wrocławiu czy dom jednorodzinny  w Obornikach Śląskich adaptowany na ośrodek czasowej opieki nad osobami z niepełnosprawnościami.  

Dofinansowanie nawet do 80 proc.

Najczęściej do Wspólnej Inicjatywy Architektonicznej zgłaszają się osoby, które potrzebują zmian w swoim mieszkaniu lub domu w związku z różnego rodzaju niepełnosprawnościami ich samych lub członków ich rodziny. Konieczne jest wówczas np. przebudowanie łazienki, usunięcie przeszkód w poszczególnych pomieszczeniach czy zbudowanie podjazdu do domu, a także szereg innych drobnych lub większych zmian. 

O dofinansowanie do takich prac osoby z niepełnosprawnością mogą ubiegać się w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej, który rozdziela na ten cel środki od Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. MOPS może przyznać nawet do 80 proc. kwoty potrzebnej na taki adaptację. Pozostałe środki musi zainwestować osoba niepełnosprawna. By jednak starać się o takie dofinansowanie, musi ona przedstawić projekt zmian w swoim mieszkaniu lub domu. A to wiąże się z zatrudnieniem architekta, czyli kolejnymi kosztami, często niemałymi. 

Tutaj z pomocą przychodzą studenci, którzy zgłaszają się do Wspólnej Inicjatywy Architektonicznej. Poświęcając swój wolny czas i doszkalając się, pracują w grupach i bezpłatnie przygotowują projekty koncepcyjne, z których mogą później skorzystać osoby niepełnosprawne. 

Jak się zgłosić?

W piątek, 31 marca na Politechnice Wrocławskiej organizowane jest spotkanie informacyjne – zarówno dla studentów zainteresowanych inicjatywą, jak i dla osób, które potrzebują projektów zmian swoich mieszkań. Na zgłoszenia do programu mają jeszcze później dwa tygodnie. 

– Zachęcamy do udziału zwłaszcza osoby niepełnosprawne, które często wahają się, czy wziąć udział w programie. Boją się np., że będą na nie czekały jakieś „ukryte” koszty. Tymczasem prosimy je jedynie o niewielką wpłatę jako udział własny uczestnika projektu na rzecz Stowarzyszenia Wspierania Rozwoju Osób Niepełnosprawnych, co pozwala pokryć różne koszty organizacyjne. Na wszystkie inne wydatki pozyskujemy  fundusze od partnerów projektu  – podkreśla Natalia Ratajczak-Szponik, koordynatorka Wspólnej Inicjatywy Architektonicznej, doktorantka w Katedrze Architektury Użyteczności Publicznej i Podstaw Projektowania. 

20 studentów, którzy wezmą udział w programie, organizatorzy wyłonią na podstawie „wstępniaków”. To projekty, poprzez które ich autorzy pokazują, co rozumieją pod pojęciem uniwersalności. Ich forma jest dowolna. 

Każdy detal ma znaczenie

21 kwietnia MOPS zaprasza osoby niepełnosprawne zainteresowane dofinansowaniem na szkolenie z tworzenia wniosków o uzyskanie takiej pomocyP.  Tego samego dnia podpiszą one umowy ze studentami, którzy zobowiążą się w ten sposób do stworzenia dla nich projektu. 

Następnie podzieleni na grupy studenci spotkają się z osobami niepełnosprawnymi – nazywanymi w programie inwestorami – w ich mieszkaniach, by przeprowadzić ich inwentaryzacje i porozmawiać o potrzebach zmian. 

22 kwietnia zaczną się same warsztaty. W tym roku obejmą one cztery soboty. Pierwsza z nich upłynie na szkoleniach, wykładach i akcji miejskiej. Aby przygotować projekty, które spełnią oczekiwania osoby z niepełnosprawnością, studenci muszą się bowiem sporo nauczyć.

- Będziemy ich uświadamiać i uczulać, jak ważne są detale – tłumaczy Natalia Ratajczak-Szponik. – Dostosowanie przestrzeni do potrzeb osoby niepełnosprawnej to nie tylko kwesta zbudowania pochylni czy zamontowania uchwytów w łazience. Zawodowo zajmuję się audytami dostępności budynków dla osób niepełnosprawnych i bardzo często spotykam się z sytuacjami, w których np. projektant pomyślał o wstawieniu specjalistycznego uchwytu przy misce ustępowej, ale został on zamontowany tak, że niemal nie sposób z niego skorzystać, bo pod nim zainstalowano podajnik do papieru toaletowego. Albo inna sytuacja: biała umywalka w łazience, a pod nią i wokół niej jasne kafelki. Dla osób niedowidzących to bardzo duże utrudnienie. Dlatego będziemy mówić o tym, jak bardzo istotne jest przemyślenie takich kwestii jak kolorystyka, ustawienie czy właśnie rozmieszczenie elementów wyposażenia. Trzeba umieć po prostu wczuć się w sytuację osoby niepełnosprawnej. 

Wykłady dla studentów poprowadzą m.in. eksperci z firm, które są partnerami strategicznymi Wspólnej Inicjatywy Architektonicznej. Wśród poruszanych tematów będą kwestie projektowania ścieżek orientacji i map dotykowych dla osób niewidomych, akustyki i oświetlenia dla osób niedowidzących i niedosłyszących oraz wykład o projektowaniu łazienek czy mieszkań dla osób z niepełnosprawnością fizyczną. W tegorocznej edycji programu firmy Geberit i Lehnen zdecydowały także o ufundowaniu wyposażenia łazienki dla najlepszego studenckiego projektu takiego pomieszczenia. Oznacza to, że osoba, dla której studenci stworzą najlepszy projekt, nie będzie musiała w swoim kosztorysie uwzględniać wydatków na wyposażenie łazienki. 

Po wykładach i szkoleniach studenci wezmą udział w akcji miejskiej. Pierwszą jej częścią będzie przejazd na wózku inwalidzkim z jednego punktu miasta do drugiego. Część grupy będzie musiała skorzystać z autobusu, inni z tramwaju, a pozostali pokonać cały odcinek trasy, poruszając się na wózku. Druga część to „godzina ciemności”, w czasie której studenci – dzięki sprzętom z politechnicznego Laboratorium Tyfloinformatyczego –  zobaczą, z jakimi trudnościami na co dzień mierzą się osoby niewidome, niedowidzące i z zaburzeniami wzroku.

- Uczestnicy warsztatów na własnej skórze poczują, z jakimi problemami muszą zmagać się niepełnosprawni. Jesteśmy przekonani, że to pomoże im w projektowaniu – podkreśla koordynatorka programu. 

Nie tylko zaprojektują, ale także będą nadzorować wykonanie

Kolejne elementy programu to już trzy soboty (6, 13 i 20 maja), które studenci w całości przeznaczą na projektowanie. Wiedzą i doświadczeniem będą im służyć tutorzy – oprócz Natalii Ratajczak-Szponik, także architektka Agnieszka Marek, absolwentka Wydziału Architektury PWr i Łukasz Daleczko, doktorant.

- W czasie projektowania poszczególne grupy jeszcze raz spotkają się też z inwestorami – zaznacza koordynatorka Wspólnej Inicjatywy Architektonicznej. – Będzie to okazja, by osoba, dla której powstaje projekt, przyjrzała się dokładnie jego założeniom. Powiedziała, co jej się podoba, a czego nie chciałaby w swoim mieszkaniu. To także moment, w którym projekt można „odchudzić”, bo np. wymagałby zbyt dużego budżetu i inwestora nie byłoby stać na taki wkład własny. Zawsze zakładamy prawdopodobieństwo konieczności przygotowania dwóch wersji projektu: idealnej - droższej  i tańszej, ale dostosowującej przestrzeń do potrzeb konkretnego użytkownika.

Ostateczne projekty poszczególne grupy warsztatowe zaprezentują podczas gali kończącej tegoroczną edycję Wspólnej Inicjatywy Architektonicznej. Studenci nadal będą jednak w kontakcie z inwestorami. Nowością w tegorocznej edycji programu jest bowiem to, że młodzi projektanci zobowiązują się do nadzoru autorskiego nad przebiegiem prac budowlanych w mieszkaniu. Te zaś mogą zacząć się dopiero po kilku miesiącach (wszystko zależy od dostępności środków z PFRON).  

– Dzięki takiemu nadzorowi studenci będą mogli czuwać nad tym, by ich projekt został właściwie zrealizowany, a w efekcie inwestor był zadowolony ze zmian – tłumaczy Natalia Ratajczak-Szponik. – Dla samych studentów to możliwość zdobycia doświadczenia w pracy zawodowej z ekipą budowlaną . 

Koordynatorka programu podkreśla także, że udział w programie jest dla jego uczestników szansą, by nauczyć się tego, czego nie mieliby okazji doświadczyć na studiach. – Mogą przeprowadzić projekt od początku do końca, współpracując z inwestorem i biorąc pod uwagę ograniczenia finansowe, a następnie nadzorować jego powstanie. To niewątpliwy atut w zawodowym życiorysie. Najważniejszym aspektem jest oczywiście nauczenie się projektowania z myślą o osobach z niepełnosprawnością. To już nie będzie dla nich tylko teoretyczne zagadnienie – przekonuje.

Partnerami strategicznymi Wspólnej Inicjatywy Architektonicznej są firmy Barrisol, Geberit, S2 Projekt i Lehnen. Inicjatywę wspierają także (m.in. fundując nagrody i upominki dla studentów) Stowarzyszenie Integracja, Architekci.pl, Wydawnictwo Karakter, Derowerk, Polish Lody i Grunwald24 oraz Sektor3, Stowarzyszenie paraArtystycznej Fotografii (SpAF) i Laboratorium Tyfloinformatyczne PWr. 

Lucyna Róg