Zamek w Oleśnicy (fot. M. Legut-Pintal)

Naukowcy z kilku ośrodków wspólnie przygotują katalog zamków i dworów obronnych z całego Śląska. Zbiorą w ten sposób i podsumują wyniki badań tych zabytkowych obiektów z ostatnich 60 lat. Katalog będzie dostępny w formie strony internetowej, powstanie także leksykon w wersji papierowej i e-booki.

Prace nad katalogiem zajmą pięć lat. W tym czasie naukowcy nie tylko podsumują wyniki badań prowadzonych w ostatnich dekadach w poszczególnych zamkach i dworach obronnych, ale także przejrzą archiwa (m.in. niemieckie – dostępne od niedawna) oraz samodzielnie wykonają np. skanowanie laserowe czy zdjęcia dronem wybranych obiektów.

Katalog obejmie co najmniej 500 zamków i siedzib obronnych (dworów oraz zamków typu motte, czyli charakterystycznych rezydencji rycerskich na kopcach) ze Śląska oraz Kotliny Kłodzkiej i Górnych Łużyc (traktując te tereny jako powiązane ze sobą). Znajdą się w nim zarówno obiekty, które przetrwały do dzisiejszych czasów, jak i takie, po których pozostały tylko fragmenty murów czy zarys kształtu. Możliwe, że leksykon obejmie także kilka budowli tzw. domniemanych i znanych tylko ze źródeł pisanych.

Pracami zespołu pokieruje ceniona naukowiec prof. Małgorzata Chorowska z Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki na Wydziale Architektury PWr, która specjalizuje się w badaniach architektury obronnej i rezydencjonalnej. Jest autorką wielu monografii na ten temat, a także czynnym architektem, który ma swoim dorobku rewitalizacje pałaców i zamków m.in. w Chobieni, czy Świnach.

Prace nad katalogiem są możliwe dzięki finansowaniu z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki z modułu: Dziedzictwo narodowe.

Nowe ustalenia, nowe technologie

Odwiedzający portal znajdą tam szczegółowe informacje na temat konkretnych obiektów, umieszczonych na interaktywnej mapie Śląska. Będą to m.in. dane historyczne, dotyczące architektury i archeologii.

Serwis będzie też prezentował współczesne i archiwalne zdjęcia, kartografię, rozwarstwienia chronologiczne murów, skany lidarowe, fotoskany, wideo z drona i wizualizacje 3D faz rozwojowych obiektów. Zamiarem badaczy jest bowiem zebranie w jednym miejscu wszystkich dostępnych i potwierdzonych danych i wniosków z analiz naukowych oraz materiałów z prowadzonych badań.

Członkowie zespołu wytypują też zabytki, w których sami przeprowadzą dodatkową weryfikację terenową z wykorzystaniem nowoczesnych technologii jak np. skaner lidarowy.

- W internecie jest już oczywiście mnóstwo katalogów zamków, jednak są to najczęściej portale prowadzone przez pasjonatów, którzy nie zawsze potrafią zweryfikować informacje, na jakie się natkną, oraz bazują na literaturze będącej daleko w tyle za aktualnym stanem badań – tłumaczy dr Maria Legut-Pintal z Wydziału Architektury PWr, członkini zespołu, który będzie pracował nad projektem. – My zamierzamy stworzyć portal, w którym każda informacja będzie naukowo potwierdzona, a zainteresowani będą mogli sprawdzić źródła, z których korzystaliśmy.

Jak podkreśla naukowiec nowych informacji na temat śląskich zamków i dworó jest ogrom. – Choćby ze względu na wzmożenie inwestycyjne w zabytkowe obiekty w ostatnich latach i dostęp do nowych technologii, które pozwalają na sprawdzenie kwestii, jakich do tej pory nie mogliśmy weryfikować – zaznacza dr Legut-Pital. – Wiele zamków, w tym tych o dużym znaczeniu dla regionu, zostało niedawno gruntownie przebadanych, np. zamek we Wleniu, jeden z najstarszych w Polsce, w którym dopiero zawalenie się jeden ze ścian kilka lat temu pozwoliło wydatować budowlę. Nowe informacje mamy też choćby o zamkach we Wrocławiu, Legnicy czy Książu w Wałbrzychu. Do tego wiele badań zrealizowano w mniejszych obiektach jak zamek Niesytno w Płoninie, Grodno czy wieża książęca w Siedlęcinie. Czeka nas naprawdę dużo pracy, by ten cały rozproszony dorobek badań podsumować.

W papierze i w e-booku

Poza stworzeniem portalu naukowcy chcą też przygotować publikacje w wersji papierowej i e-booki. W planach jest wydanie w druku „Leksykonu zamków i dworów śląskich”, który będzie zawierał około 200 haseł w formie skondensowanej w porównaniu do wersji internetowej.

– Chcemy, żeby informacje na portalu miały formę bardziej popularyzatorską, wzbogaconą o materiały audiowizualne. Natomiast sam leksykon będzie typową publikacją encyklopedyczną – dodaje dr Legut-Pintal. –Świadomie nawiązujemy do monografii „Zamki Śląskie” Bohdana Gerquina, który podsumowywał wiedzę o zamkach śląskich zdobytą przez badaczy niemieckich i polskich do 1957 r. W tym momencie ostatnie zestawienie zawierające całość zamków śląskich przedstawia stan badań z lat 90.

W formie e-booków ukażą się natomiast leksykony z terenów poszczególnych historycznych księstw – świdnickiego, ziębickiego i nyskiego – zawierające informacje o obecnie najlepiej rozpoznanych tamtejszych założeniach mieszkalno-obronnych. Tomy będą kontynuacją publikacji na temat księstwa jaworskiego, która została przygotowana w 2009 r.

Kto opracuje katalog?

Zespół stworzy sześcioro naukowców z różnych ośrodków naukowych oraz kilkoro badaczy współpracujących – będą to architekci, archeolodzy, historycy i historycy architektury.

Poza prof. Chorowską w zespole będą pracować: dr hab. Dagmara Adamska z Instytutu Historii Uniwersytetu Wrocławskiego – historyk zajmująca się średniowiecznym Śląskiem, dr hab. Dominik Nowakowski z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN – autor monografii będącej kompendium wiedzy o obiektach typu motte, dr Roland Mruczek z Wydziału Architektury PWr – specjalista od zamków bergfriedowych, dr Artur Kwaśniewski, także z WA PWr – historyk architektury zajmujący się renesansem i dr Maria Legut-Pintal z WA PWr, a obecnie na post-docu w Instytucie Archeologii UWr – zajmująca się historią architektury średniowiecza i nowymi technologiami w badaniach archeologicznych.

Do współpracy profesor zaprosiła także innych ekspertów m.in dr. hab. Krzysztofa Jaworskiego z UWr, dr. Artura Boguszewicza z UWr oraz dr. hab. Andrzeja Legendziewicza i dr Aleksandrę Marcinów z PWr i dr. Radosława Biela z UPr. W projekt zaangażowani będą również doktoranci oraz studenci W1.

Lucyna Róg