TWOJA PRZEGLĄDARKA JEST NIEAKTUALNA.
Wykryliśmy, że używasz nieaktualnej przeglądarki, przez co nasz serwis może dla Ciebie działać niepoprawnie. Zalecamy aktualizację lub przejście na inną przeglądarkę.
Jednym z dwóch autorów projektów pierwszych zabudowań wrocławskiej uczelni technicznej, wzniesionych w latach 1905-1910 jest – obok Georga Thüra – Ludwig Burgemeister. 19 października 2013 roku minęła 150. rocznica jego urodzin
fot.1
fot.2
W 1903 r. powierzono wrocławskiemu radcy budowlanemu zaprojektowanie budynków, świeżo powołanej w marcu 1902 r., wrocławskiej uczelni technicznej. Plan sytuacyjny ukazuje, oddane w latach 1910–1911, obiekty Wyższej Szkoły Technicznej, projektowane z udziałem Ludwiga Burgemeistra: oznaczony literą A gmach główny (obecny A-1), B – Instytut Elektrotechniczny (A-5), C – laboratorium maszynowe (A-4), D – Instytut Chemiczny (A-3), E – Instytut Hutniczy (B-1), F – laboratorium obrabiarek (A-6), G – laboratorium przygotowawcze Instytutu Hutniczego (B-3). Zakreskowany duży fragment głównego budynku (Bau-teil C) nie został zrealizowany. Na potrzeby niniejszego opracowania – w lewo od gmachu głównego naniesiono literę H, która oznacza lokalizację budynku gospodarczego zrealizowanego w 1913 r.
Wspomniani wyżej twórcy zespołu uczelnianych budowli wykorzystali i połączyli we współpracy swoją wiedzę oraz umiejętności. Berliński architekt Georg Thür był specjalistą w zakresie budowy gmachów szkół wyższych. Związany z Wrocławiem Ludwig Burgemeister łączył swoją pracę z kwalifikacjami historyka sztuki i praktyką konserwatora zabytków. Wielostronność ta przejawiła się w dbałości o elementy i detale architektoniczne, wystrój budynków oraz zachowanie cech stylu regionalnego, opierającego się na śląskim renesansie.
W drugiej połowie XIX w. i na początku XX w. za styl najbardziej odpowiedni dla zabudowań nowo powoływanych szkół wyższych uznawano (nie tylko w Niemczech) neorenesans. W dobie wzmożonej urbanizacji istotną przyczyną takiego wyboru było kojarzenie dawnej renesansowej architektury ze stylem miast. Racjonalizm doby odrodzenia kojarzył się ponadto z nauką i ogólnym szacunkiem dla wiedzy. Jednocześnie wielkie znaczenie w kształtowaniu nowych wcieleń renesansu około 1900 r. miał fakt występowania od drugiej połowy XV w. aż po początek XVII w. regionalnych odmian tego kierunku. W ostatnich latach XIX w. uformował się ogólnoniemiecki ruch ochrony stron ojczystych (Heimatschutzbewegung), krzewiący idee lokalnego patriotyzmu oraz dbałości o „małe ojczyzny” i ich kulturę. W budownictwie wytyczne tego ruchu zalecały odwoływanie się do dziejów architektury regionu, w jakim budynek miał powstać. Za punkt wyjścia neorenesansu na Śląsku posłużyło budownictwo pierwszej połowy XVI w. – z okresu, kiedy na te ziemie dotarł styl epoki odrodzenia w jego włoskiej odmianie. Ludwig Burgemeister, pomimo, że nie pochodził ze Śląska, stał się orędownikiem i propagatorem idei „Heimatschutz” w śląskim wydaniu. Najstarsze obiekty wrocławskiej Wyższej Szkoły Technicznej są wyraźnym przykładem owego nurtu. Najbardziej charakterystycznymi elementami miejscowej architektury renesansowej, zastosowanymi w realizacji omawianych budowli, są trójkątne, ozdobne szczyty ścian i lukarn, portale z bogatą dekoracją rzeźbiarską oraz rustykowane cokoły. Pojawia się też motyw zaokrąglonego ryzalitu klatki schodowej w postaci wieżyczki, wykusza oraz dekoracji imitującej sgraffito.
fot.3
fot.4
fot.5
fot.6
fot.7
fot.8
fot.9
fot.10
fot.11
fot.12
Ilustracje 3–12 ukazują przykłady wykorzystania wspomnianych motywów. Przy opracowaniu politechnicznych budynków Ludwig Burgemeister traktował renesansowe wzorce swobodnie i twórczo, unikając kopiowania. Niekiedy też jego koncepcje elewacji ulegały zasadniczym przemianom, co najbardziej widoczne jest w szkicach gmachu Laboratorium Maszynowego z 1904 i 1907 r. (ilustracje 5 i 6).
fot.13
W 1910 r. architekt opracował księgę pamiątkową, wydaną z okazji otwarcia Wyższej Szkoły Technicznej (Technische Hochschule in Breslau. Festschrift zur Eröffnung 1. Oktober 1910). Publikacja zawiera opis poszczególnych budowli i ich wyposażenia.
fot.14
Ostatnim zadaniem wykonanym przez Burgemeistra dla uczelni technicznej był projekt obiektu gospodarczego, zbudowanej w 1913 r., szopy na węgiel. Autor szkicu zaproponował bezstylową formę zewnętrzną, poświęcając szczególną uwagę konstrukcji szkieletowej z zastosowaniem żelazobetonu.
***
Ludwig Burgemeister był wrocławianinem z wyboru. Urodził się 19 października 1863 r. w St. Johann an der Saar jako syn mistrza murarskiego. W 1883 r., po ukończeniu gimnazjum w Saarbrücken, rozpoczął trwające dziewięć semestrów studia architektoniczne w Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie. Od marca 1888 r. – po złożeniu egzaminu państwowego pierwszego stopnia – był rządowym zwierzchnikiem budowlanym w Saarbrücken. W dniu 25 lutego 1893 r. zdał z wyróżnieniem egzamin drugiego stopnia na budowniczego rządowego, a następnie otrzymał państwową posadę w biurze technicznym Wydziału Budownictwa Nadziemnego Ministerstwa Robót Publicznych w Berlinie. Za nagrodę pieniężną przyznaną za wspomniany egzamin odbył podróż studyjną do Włoch.
W styczniu 1895 r. Ludwig Burgemeister przeniósł się do Wrocławia, gdzie przez dwa lata mieszkał w nowo wzniesionej kamienicy przy dzisiejszej ul. Łokietka 2. Od tej pory Śląsk stał się dla niego drugą małą ojczyzną. 16 listopada 1895 r. ożenił się, a 17 kwietnia 1897 r. urodziła się jego córka Else.
Z tego okresu (1895–1900) pochodzi pierwsza grupa projektów architektonicznych, w realizacji których współuczestniczył Burgemeister. Projekty te miały związek z rozbudową Wydziału Medycznego ówczesnego Uniwersytetu Wrocławskiego. Wśród nich na uwagę zasługują: rozbudowa siedziby Instytutu Chemicznego (1897), koncepcja budynków Instytutu Fizjologii i Instytutu Farmakologii (1897–1899) oraz Instytutu Anatomii (1898). Plany architektoniczne powstały w ścisłej współpracy z Arthurem Buchwaldem, ówczesnym głównym projektantem obiektów klinik uniwersyteckich.
12 września 1901 r. Ludwig Burgemeister uzyskał tytuł doktora historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim. Temat rozprawy doktorskiej dotyczył sztuki jezuitów we Wrocławiu („Die Jesuitenkunst in Breslau”). Praca wydana drukiem była jednocześnie jego pierwszą publikacją książkową. Najdłuższy i najważniejszy rozdział kariery zawodowej Ludwiga Burgemeistra trwał od 22 stycznia 1902 r. do 31 marca 1929 r. W tym czasie sprawował on urząd Konserwatora Zabytków Prowincji Śląskiej (od 1919 r. Dolnośląskiej). Od 1 kwietnia 1917 r., niezależnie od tego stanowiska, wykonywał obowiązki Krajowego Radcy Budowlanego. Współpracował również z wieloma instytucjami m.in. jako członek kuratorium Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych, członek zarządu Komisji Historycznej Śląska oraz jako przewodniczący rady ekspertów Miejskiej Policji Budowlanej. Pełnił również funkcję wiceprzewodniczącego Śląskiego Związku Ochrony Stron Ojczystych („Schlessicher Bund für Heimatschutz”), który powstał w 1910 r. w dużej mierze z jego inicjatywy. Należał także do, założonego w 1923 r., Towarzystwa Przyjaciół Śląskiej Wyższej Szkoły Technicznej we Wrocławiu („Gesellschaft von Freunden der Schlessiche Technische Hochschule zu Breslau”).
1 kwietnia 1929 r. Ludwig Burgemeister przeszedł na emeryturę nie rezygnując z pracy konserwatora. Zmarł 13 lutego 1932 r. na skutek powikłań po operacji kamieni żółciowych. Został pochowany na Cmentarzu Grabiszyńskim.
***
fot.15
Zespół zabudowań Wyższej Szkoły Technicznej jest ostatnim i zarazem najważniejszym wspólnym dziełem Ludwiga Burgemeistra i Georga Thüra. Jednym z wcześniejszych – podjętych przed 1903 r. – udokumentowanych przykładów ich współpracy (przy udziale także innych projektantów) na terenie Wrocławia była siedziba Instytutu Fizyki Uniwersytetu Wrocławskiego przy obecnym pl. Kościelnym 4. Autorem projektu wstępnego był Georg Thür, a szkice realizacyjne wykonali w latach 1898–1900 Arthur Buchwald i Ludwig Burgemeister. Budynek ten, wzniesiony naprzeciwko kościoła Św. Krzyża, oddany do użytku w 1901 r., nawiązywał formą do ceglanego gotyku północnego. Obiekt został zniszczony w 1945 r. wskutek działań wojennych.
fot.16
Innym przedsięwzięciem, zrealizowanym około 1900 r., była rozbudowa Kliniki Chorób Dziecięcych Uniwersytetu Wrocławskiego przy ul. Skłodowskiej-Curie 50/52 (projekt wstępny: Georg Thür, szkice realizacyjne: Arthur Buchwald, Ludwig Burgemeister). Styl budynku ukończonego w 1902 r. przypomina nieistniejącą siedzibę uniwersyteckiego Instytutu Fizyki.
fot.17
W latach 1901–1902 ten sam zespół architektów zaprojektował również, istniejący do dzisiaj, budynek Instytutu i Muzeum Zoologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (ul. Sienkiewicza 21). Elewacje gmachu, przekazanego do użytku w 1904 r., opracowano w duchu późnego historyzmu z elementami secesyjnymi. Aktualnie budowla jest siedzibą Instytutu Zoologicznego i Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego.
fot.18
Innego typu współpraca dotyczyła budynku Królewskiego Archiwum Państwowego (ul. Skłodowskiej-Curie 13), ukończonego w 1907 roku według koncepcji Georga Thüra i Hansa Treuenfelsa. W elewacje obiektu wkomponowano portal i kilka innych fragmentów z rozebranego renesansowego domu Pod Złotą Koroną (Rynek 29). Pomysłodawcą tego zabiegu był Ludwig Burgemeister. Budowla jest przykładem bezpośredniego przeniesienia elementów dawnej architektury i wykorzystania ich na zasadzie cytatu. Gmach, wzniesiony w stylu śląskiego renesansu, odpowiadał wyglądem postulatom ruchu „Heimatschutz”. Obiekt zniszczono na początku 1945 r. w związku z budową lotniska na terenie obecnego pl. Grunwaldzkiego.
Między rokiem 1914 a 1923 Burgemeister sygnował część rysunków projektowych siedziby Instytutu Rolniczego Uniwersytetu Wrocławskiego (dzisiejszy budynek główny Uniwersytetu Przyrodniczego, ul. Norwida 25-27). W latach 1916-1917 współpracował przy budowie gmachu Nadprezydium Prowincji Śląskiej (aktualna siedziba Urzędu Miejskiego Wrocławia, pl. Nowy Targ 1/8), projektowanego przez Karla Löwe. Sporządził ponadto wiele szkiców architektonicznych i budowlanych dla innych miast Dolnego Śląska. Do większych przedsięwzięć zrealizowanych poza Wrocławiem należy budynek sanatorium dziecięcego w Janowicach Wielkich (1928-1931). W planowaniu jego elewacji architekt zrezygnował z niemodnych już wówczas motywów historycznych na rzecz modernistycznej oszczędności form.
fot.19
fot.20
fot.21
Ludwig Burgemeister napisał wiele artykułów i kilka książek poświęconych sztuce Śląska oraz problematyce konserwacji zabytków. Oprócz wspomnianej już, wydanej w 1901 r., dysertacji doktorskiej był autorem m.in. zwartych opracowań: „Das Breslauer Rathaus” (1913), „Das Bürgerhaus in Schlesien” (1921), „Der Orgelbau in Schlesien” (1925), „Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau” (tom 1 z 1930 r. oraz – wspólnie z Güntherem Grundmannem – tomy 2–3 wydane w latach 1933–1934). To ostatnie dzieło, wydane w całości już po śmierci Burgemeistra, jest najbardziej znane.
fot.22
Od 1913 r. Ludwig Burgemeister mieszkał z rodziną na drugim piętrze kamienicy przy ul. Skłodowskiej-Curie 87, a więc blisko obiektów, które wcześniej współtworzył: budynków zespołu klinik Uniwersytetu Wrocławskiego oraz gmachów Wyższej Szkoły Technicznej. Te ostatnie – najstarsze budowle dzisiejszej Politechniki Wrocławskiej – wybitne dzieło wrocławskiego architekta, świadcząc o jego mistrzostwie sprawiają, że ich autor zasługuje na uznanie i pamięć.
Krzysztof Dackiewicz, Muzeum Politechniki Wrocławskiej
Na zdjęciach:
1. Ludwig Burgemeister. Niedatowana fotografia zamieszczona w „Breslauer Neueste Nachrichten”, nr 45, 15.02.1932 r. (fot. Muzeum PWr)
2. Plan sytuacyjny zespołu najstarszych budynków wrocławskiej Wyższej Szkoły Technicznej, 1910. „Zeitschrift für Bauwesen” 1910, r. 60, s. 492 (fot. Muzeum Architektury we Wrocławiu - oddział Archiwum Budowlane)
3. Starsza część gmachu głównego (A-1) – widok od ul. Norwida ukazuje wejście główne z tzw. portalem cesarskim, ryzalit klatki schodowej, rustykowany cokół oraz kilka trójkątnych szczytów. Ten ostatni element występuje w renesansowej architekturze śląskich zamków m.in. w Brzegu, Oleśnicy i Gorzanowie (fot. Muzeum PWr)
4. Portal wejścia do budynku dawnego Instytutu Elektrotechnicznego (A-5). Połączenie elementów architektonicznych z wystrojem rzeźbiarskim (fot. Muzeum PWr)
5. Elewacja zachodnia laboratorium maszynowego; projekt: L. Burgemeister, G. Oelsner, 08.1904. Najstarsza propozycja zakładała stworzenie dominanty w postaci ściany szczytowej hali maszyn z oknem portalowym od strony zachodniej (dziedzińcowej). Szkic przedstawia też po raz pierwszy koncepcję szopy na węgiel – w prawo od gmachu laboratorium (fot. Muzeum Architektury we Wrocławiu - oddział Archiwum Budowlane)
6. Elewacja północna laboratorium maszynowego; projekt: L. Burgemeister, K. Vogt, 30.11.1907. Stopniowo dojrzewał pomysł usytuowania reprezentacyjnej elewacji od strony ul. Smoluchowskiego. Szkic budynku od północy przedstawia formę zbliżoną do zrealizowanej. Innowacją jest obudowa komina w postaci czworobocznej wieży ciśnień z umieszczonym w górnej części zbiornikiem wody (fot. Muzeum Architektury we Wrocławiu - oddział Archiwum Budowlane)
7. Wykusz w zachodniej elewacji gmachu dawnego laboratorium maszynowego (A-4). Element ten mógł powstać z inspiracji wykuszami wrocławskiego ratusza; podobny motyw występuje też m.in. w architekturze zamku w Oleśnicy (fot. Muzeum PWr)
8. Para szczytów wieńczących fasadę siedziby dawnego Instytutu Chemicznego (A-3) (fot. Muzeum PWr)
9. Ryzalit klatki schodowej w elewacji dziedzińcowej budynku A-3. Powierzchnie ścian zdobi dekoracja imitująca sgraffito (fot. Muzeum PWr)
10. Sufit wielkiej sali wykładowej w gmachu „Starej Chemii” (A-3), nawiązujący do renesansowych wzorów stropu kasetonowego, powstał najprawdopodobniej według projektu Burgemeistra (fot. Muzeum PWr)
11. Odnowiony szczyt elewacji wschodniej budynku dawnego Instytutu Hutniczego (B-1) (fot. Muzeum PWr)
12. Budynek dawnego laboratorium obrabiarek (A-6) z efektowną ścianą szczytową. (fot. Muzeum PWr)
13. Okładka opracowanej przez Burgemeistra księgi pamiątkowej, wydanej z okazji otwarcia Wyższej Szkoły Technicznej we Wrocławiu (fot. Muzeum Architektury we Wrocławiu - oddział Archiwum Budowlane)
14. Projekt szopy na węgiel (dzisiejszy obiekt A-11), L. Burgemeister, F. Nath, 4.04.1913 r. (fot. Muzeum Architektury we Wrocławiu - oddział Archiwum Budowlane)
15. Siedziba Instytutu Fizyki Uniwersytetu Wrocławskiego. Drzeworyt: Otto Ebel, 1903. „Zentralblatt der Bauverwaltung”, 21.03.1903, nr 23, s. 145 (fot. Muzeum PWr)
16. Dawny budynek Kliniki Chorób Dziecięcych Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Muzeum PWr)
17. Gmach byłego Instytutu i Muzeum Zoologicznego (obecnie Instytutu Zoologicznego i Muzeum Przyrodniczego) Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Muzeum PWr)
18. Budynek Królewskiego Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Pocztówka z około 1910 r. (fot. www.fotopolska.eu)
19. Okładka dysertacji doktorskiej na temat sztuki jezuitów we Wrocławiu („Die Jesuitenkunst in Breslau”), wydanej w 1901 r. (fot. Muzeum PWr)
20. Strona tytułowa monografii ratusza wrocławskiego („Das Breslauer Rathaus”), opublikowanej w 1913 r. (fot. Muzeum PWr)
21. Okładka trzeciego tomu publikacji o zabytkach Wrocławia („Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau”), opracowanego wspólnie z następcą na stanowisku Konserwatora Zabytków Prowincji Śląskiej – G. Grundmannem i wydanego w 1934 r. (fot. Muzeum PWr)
22. Dom przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie 87, w którym w latach 1913-1932 mieszkał Ludwig Burgemeister (fot. Muzeum PWr)